Σχεδόν οχτώ στους δέκα γκέι ή τρανς μαθητές στην Ελλάδα έχουν αντιμετωπίσει σχολικό εκφοβισμό επειδή είναι γκέι ή τρανς. Η A.V. μίλησε με θύματα ομοφοβικού και τρανσφοβικού bullying και ειδικούς που ασχολούνται με το θέμα.
Αληθινές ιστορίες
Θάνος, 21 ετών, γκέι
«Ο εκφοβισμός και η ομοφοβία που δεχόμουν με ακολουθούσαν σχεδόν σε όλα μου τα μαθητικά χρόνια, μέσω κουτσομπολιού και κακεντρεχούς σχολιασμού, αποκλεισμού και φυσικά χλευασμού και λεκτικής βίας. Όλο αυτό ήταν μια πολύ επίπονη διαδικασία για εμένα. Ένιωθα τελείως μόνος, κανείς σχεδόν δε με έκανε παρέα, τα αγόρια γιατί με θεωρούσαν αδερφή και τα κορίτσια γιατί ήμουν αγόρι και με θεωρούσαν και αδερφή, επομένως δεν είχαν το ερωτικό κίνητρο να κάνουν παρέα μαζί μου. Με απέκλειαν και με σχολίαζαν διαρκώς, χώρια ότι με κορόιδευαν και επειδή έβγαζα πολύ υψηλούς βαθμούς και ήμουν πολύ καλός μαθητής. Ήμουν η “αδερφή” και το “φυτό” της τάξης. Η αυτοπεποίθησή μου είχε πιάσει πάτο και η δημοτικότητά μου ήταν σχεδόν μηδενική. Κανείς δεν με ήθελε στην ομάδα του στο ποδόσφαιρο. Ήμουν μόνος.
»Επίσης, μου δημιουργήθηκε σοβαρό κόμπλεξ σχετικά με τη φωνή μου: Ήμουν πολύ διαβαστερός και πρόσεχα στο μάθημα και μου άρεσε να συμμετέχω. Όμως επειδή πολλές φορές που μίλαγα με κορόιδευαν, συχνά δίσταζα να μιλήσω, φοβόμουν... ό,τι κι αν έλεγα, με όσο “θηλυπρεπή” ή “αρρενωπή” φωνή κι αν το έλεγα, στον ένα ή στον άλλο βαθμό θα σχολιαζόταν. Ακόμη και στο παρόν, μετά από τόσα χρόνια, έχω κόμπλεξ με τη φωνή μου, νομίζω ότι είναι υπερβολικά θηλυπρεπής, ενώ δεν είναι, και ότι ακούγοντάς την οι άλλοι θα καταλάβουν πως είμαι γκέι, θα σχολιάσουν αρνητικά για εμένα και θα με κατακρίνουν. Το έχω ακόμη και τώρα και είναι τρομαχτικό όσο και αποπνιχτικό αυτό το συναίσθημα. Πολλές φορές νιώθω ενοχές όταν μιλάω. Μερικές φορές θα προτιμούσα να το βουλώνω, ώστε να μην ακούγεται ο ήχος της φωνής μου».
Γιάννα, 29 ετών, τρανςΓεννήθηκε με ανδρικό βιολογικό φύλο, όμως είναι γυναίκα.
«Από τα πέντε μου κιόλας είχα αρχίσει να καταλαβαίνω ότι συνέβαινε κάτι λάθος. Σιγά-σιγά άρχισα να μισώ το σώμα μου. Στο δημοτικό προσπαθούσα να κρύβω τη θυληπρέπειά μου και να προβάλω μια αντρική προσωπικότητα για να μη με σταμπάρουν και με ενοχλούν. Στο γυμνάσιο μια φορά ένας συμμαθητής ήρθε και μου λέει “εσένα η μάνα σου με τι σε έκανε, με πούτσο ή με μουνί;” και του έριξα μια μπουνιά. Σταμάτησα για κάποια χρόνια και μετά συνέχισα σε νυχτερινό. Από τα 17 δεν μπορούσα άλλο να με βλέπουν και να με αντιμετωπίζουν σαν αγόρι και αναγκάστηκα να παίρνω ισχυρά ψυχοφάρμακα. Από τα 19, με ορμόνες, άρχισα να αποκτώ τη μορφή της γυναίκας. Θυμάμαι, ένα κοπάδι παιδιών με περικύκλωσε μια φορά και φώναζαν “το τραβέλι, το τραβέλι!”. Τα τρανς παιδιά που αντιμετωπίζουν εκφοβισμό θα πρέπει να αντιδρούν ώστε οι θύτες να μπαίνουν στη θέση τους. Επίσης, να μιλάνε και να μοιράζονται αυτά που νιώθουν».
Νίκος, 18 ετών, τρανςΓεννήθηκε με γυναικείο βιολογικό φύλο,όμως είναι άνδρας.
«Άρχισα από πολύ νωρίς να καταλαβαίνω ότι κάτι δεν συμβαδίζει με τη φύση μου. Στην εφηβεία δεν άντεχα τις αλλαγές που γίνονταν στο σώμα μου. Δεν το περίμενα κιόλας ότι θα συμβούν. Στο γυμνάσιο, στο Μοσχάτο πήγαινα, μια κοπέλα μου είχε χτυπήσει το κεφάλι στο πάτωμα. Ένας άλλος συμμαθητής με είχε πιάσει και με είχε σηκώσει ανάποδα, ρωτώντας δυνατά αν είμαι αγόρι ή κορίτσι. Φορούσα αντρικά ρούχα και είχα αρρενωπή εμφάνιση, με φώναζαν ανώμαλη και λεσβία, κάποιες φορές γινόμουν επιθετικός για να αμυνθώ, δεν καταλάβαινα γιατί γινόταν όλο αυτό, αλλά είχα κι ενοχές γιατί δεν αισθανόμουν κι εγώ καλά με την εμφάνισή μου. Στη Β΄ Γυμνασίου μίλησα στους γονείς μου κι εκείνοι άρχισαν να κλαίνε και να μην το πιστεύουν. Με έστειλαν σε ψυχολόγο ο οποίος δεν καταλάβαινε. Του έλεγα ότι είμαι αγόρι και απαντούσε “μα αφού δεν έχεις μόριο”. Ένας άλλος ψυχίατρος τρόμαξε ακόμα περισσότερο τους γονείς μου, λέγοντάς τους ότι είχαν κάνει κάτι λάθος στην ανατροφή μου. Τον τελευταίο ενάμιση χρόνο έχω βρει τη σωστή υποστήριξη και έχω αρχίσει τη μετάβασή μου. Ως πρώτο βήμα, έχω αλλάξει τον τρόπο που συστήνομαι. Είμαι ο Νίκος».
Λουκάς, 21 ετών, γκέι
«Μαθητής της Β΄ Λυκείου, την ώρα του μαθήματος, και μια συμμαθήτρια μού κατεβάζει παντελόνι μαζί με εσώρουχο (το όλο σκηνικό διήρκησε κλάσματα δευτερολέπτου, αλλά ήταν αρκετά…). Γίνομαι και πάλι κεντρικό πρόσωπο έντονης παρατήρησης. Με κατακλύζουν τα συναισθήματα πλήρους αδυναμίας και φουλ αμηχανίας. Συμμαθήτριες και συμμαθητές σε φάση χαβαλέ. Η καθηγήτρια είχε γίνει έξαλλη και ούρλιαζε την ώρα του συμβάντος, μην μπορώντας να επαναφέρει την τάξη. Τελικά με τις φωνές της τα κατάφερε, όμως την αταξία που προκλήθηκε μέσα μου δεν μπόρεσε, δυστυχώς, ούτε να την αγγίξει».
Ποιος φταίει και οι συνέπειες
«Η κυρίαρχη αντίληψη των παιδιών στο σχολείο ταιριάζει με την κυρίαρχη αντίληψη της κοινωνίας: δεν νομιμοποιείται κάποιος/α να εκφράζει το φύλο του ή τη σεξουαλικότητά του με τρόπο διαφορετικό από τον κυρίαρχο» λέει ο Πέτρος Σαπουντζάκης, δάσκαλος και μέλος της ομάδας Ομοφοβία στην Εκπαίδευση (omofovia.wordpress.com). Και προσθέτει ότι ο ομοφοβικός και τρανσφοβικός εκφοβισμός «εσωτερικεύει στα θύματα μια διαρκή αστυνόμευση της έκφρασης συναισθημάτων και των σκέψεων, επηρεάζει αρνητικά την αυτοεικόνα και την κοινωνικοποίησή τους, δημιουργεί προϋποθέσεις για αυτοκαταστροφικές ή εξαρτητικές συμπεριφορές, με λίγα λόγια μπλοκάρει την υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξή τους».
Ο Γιώργος Χαρώνης, μέλος της κοινότητας Colour Youth, τονίζει ότι «τη μεγαλύτερη ευθύνη φέρει το εκπαιδευτικό σύστημα και κυρίως τα άτομα που το κατευθύνουν – οι πολιτικοί και οι θεσμοί/φορείς που χαράσσουν την εκπαιδευτικοί πολιτική». Όπως αναφέρει, «πρόσφατη πανευρωπαϊκή έρευνα ανέδειξε την έντονη ομοφοβία και τρανσφοβία των εκπαιδευτικών: Σχεδόν ένα στα τρία LGBT άτομα από την Ελλάδα, ηλικίας 18-24 ετών, αισθάνθηκε πως έγινε διάκριση σε βάρος του από μέλος του προσωπικού κάποιου εκπαιδευτικοί ιδρύματος εντός του περασμένου έτους επειδή είναι LGBT».
«Ωστόσο», προσθέτει «δεν υπάρχει συστηματική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών σε θέματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου, συνεπώς συχνά χειρίζονται τέτοια θέματα με γνώμονα τις προσωπικές τους απόψεις και αντιλήψεις, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι αρνητικές. Μέρος της ευθύνης φέρουν και οι γονείς, ειδικά όταν θεωρούν ότι δεν αποτελεί εκφοβισμό το ομοφοβικό και τρανσφοβικό bullying, αλλά και οι μαθητές και μαθήτριες, όταν δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό που κάνουν είναι εκφοβισμός. Όλο αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας κυρίαρχης κοινωνικής αντίληψης ότι η ετεροφυλοφιλία είναι ο μόνος αποδεκτός σεξουαλικός προσανατολισμός. Όμως, το σχολείο οφείλει να είναι ένας ασφαλής χώρος μάθησης, όπου δεν γίνονται διακρίσεις σε βάρος των μαθητών και των μαθητριών».
Μάλιστα, ο κ. Χαρώνης συμπληρώνει ότι σε έρευνες που πραγματοποιεί το Υπουργείο Παιδείας για το σχολικό εκφοβισμό «αποκλείονται σκοπίμως ερωτήσεις που αφορούν τον εκφοβισμό λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου».
Σύμφωνα με τον Π. Σαπουντζάκη, «αν θέλαμε να αποτυπώσουμε σε κλίμακα τη δυσανεξία και τη στοχοποίηση, θα βάζαμε πρώτο και με διαφορά τον εκφοβισμό που απευθύνεται στην ταυτότητα φύλου. Τα τρανς κορίτσια και τα τρανς αγόρια, τα παιδιά δηλαδή που γεννήθηκαν με βιολογικό φύλο που δεν συμφωνεί με την εσωτερική αίσθηση για το φύλο τους, αντιμετωπίζουν τις πιο ισχυρές και εκτεταμένες διακρίσεις. Πολλές φορές εκδιώκονται από το οικογενειακό τους πλαίσιο ή δεν μπορούν να ολοκληρώσουν την εκπαίδευση».
Αντιμετώπισε το πρόβλημα
Από τον Θάνο, σε πρώτο πρόσωπο
«Εάν είσαι παιδί που σε κοροϊδεύουν και σε λένε “αδερφή”, θέλω να σου ξεκαθαρίσω πως εσύ δεν κάνεις κάτι λάθος. Το πώς θα φέρεσαι και πώς θα μιλάς δεν είναι κάτι που διαλέγεις αλλά κάτι που συμβαίνει (και θα έπρεπε να συμβαίνει) αβίαστα. Να θυμάσαι ότι οι εκφοβιστές σου έχουν το πρόβλημα και όχι εσύ. Δεν χρειάζεται να νιώθεις ενοχές. Αυτοί είναι οι ένοχοι και αυτοί θα έπρεπε να τις νιώθουν. Επίσης, να είσαι προετοιμασμένος ότι μπορεί οι άλλοι να μη σε βοηθήσουν ή να μην ενδιαφερθούν. Όμως αναζήτησε βοήθεια, μην κάθεσαι να πνίγεσαι μες στο πρόβλημα όπως έκανα εγώ. Εάν οι γονείς δεν θα καταλάβουν, τότε στρέψου σε ένα καθηγητή/μια καθηγήτρια που εμπιστεύεσαι και εκτιμάς. Πες το πρόβλημά σου. Στην τελική το να συμβαίνουν τέτοια απαράδεκτα πράγματα σημαίνει ότι και το σχολείο και οι καθηγητές σου δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους.
»Μπορώ να σου πω ότι, παρά τα προβλήματα που αντιμετώπισα και τις πληγές που άφησαν, στο παρόν έχω αποδεχτεί τον εαυτό μου και σε γενικές γραμμές νιώθω καλά. Όλοι μου οι φίλοι και οι φίλες ξέρουν για μένα, μ’ αγαπούν και μ’ αποδέχονται όπως είμαι. Να ξέρεις πως αν κάποιος δεν μπορεί να σε δεχτεί ως είσαι, μάλλον δεν αξίζει την προσοχή ή τη φιλία σου... Αξίζεις να έχεις στη ζωή σου ανθρώπους που θα σε αγαπούν και θα σε αποδέχονται, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Εξάλλου, οι μέρες δε θα ’ναι πάντα γκρίζες. Στο παρόν είμαι πολύ ευτυχισμένος και οι άνθρωποι γύρω μου με αποδέχονται (οι όποιοι φόβοι έχουν μείνει πια κυρίως στο μυαλό μου, ως φαντάσματα του παρελθόντος). Και να σου πω ότι στο πανεπιστήμιο δεν έχω ακούσει ούτε ένα αρνητικό σχόλιο! Τα πράγματα δεν θα είναι για πάντα όπως είναι τώρα, εξάλλου και η κοινωνία αλλάζει, και οι άνθρωποι ωριμάζουν... Μη χάσεις την πίστη σου σε ένα καλύτερο μέλλον (ή και παρόν)».
Στην Ελλάδα με αριθμούς
Το 76% της ηλικιακής ομάδας 18-24 δηλώνει πως κατά τη σχολική εκπαίδευση πριν την ηλικία των 18 αντιμετώπισε αρνητικά σχόλια ή αρνητική συμπεριφορά στο σχολείο επειδή είναι LGBT.
Το 97% των ερωτηθέντων αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της σχολικής εκπαίδευσης πριν την ηλικία των 18 άκουσε αρνητικά σχόλια ή υπήρξε μάρτυρας αρνητικής συμπεριφοράς επειδή κάποιο μέλος του διδακτικού προσωπικού θεωρήθηκε LGBT.
Το 92% των ερωτηθέντων έκρυβε το γεγονός ότι είναι LGBT κατά τη διάρκεια της σχολικής εκπαίδευση, πριν την ηλικία των 18.
Σχεδόν ένας στους τρεις ερωτηθέντες αναφέρει ότι αισθάνθηκε πως έγινε διάκριση σε βάρος του από μέλος του προσωπικού εκπαιδευτικού ιδρύματος εντός του περασμένου έτους επειδή είναι LGBT.
Στην ερώτηση «Τι θα σας επέτρεπε να είστε πιο άνετοι/ες ζώντας ως LGB άτομο στη χώρα όπου κατοικείτε;», η δεύτερη δημοφιλέστερη απάντηση ήταν «η υλοποίηση μέτρων σε σχολεία για το σεβασμό των LGB ατόμων».
Πηγή: Έρευνα «EU LGBT Survey» του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ – δημοσιεύθηκε τον Μάιο του 2013. Τα πλήρη στοιχεία και για τις 28 χώρες της ΕΕ εδώ: fra.europa.eu/DVS/DVT/lgbt.php
Στον κόσμο με αριθμούς
Πάνω από 1 στους 3 (38,3%) LGBT μαθητές στις ΗΠΑ έχουν υπάρξει θύματα σωματικής παρενόχλησης (σπρωξιές) εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού και πάνω από 1 στους 4 (27,1%) εξαιτίας της έκφρασης του φύλου τους.
Σχεδόν 2 στους 3 (64%) LGBTQ μαθητές στον Καναδά αναφέρουν ότι αισθάνονται ανασφάλεια στο σχολείο, ενώ σχεδόν 1 στους 3 (30%) αναφέρει πως έχει κάνει τουλάχιστον μια φορά απουσία επειδή δεν αισθανόταν ασφάλεια στο χώρο του σχολείου ή κατά τη μεταφορά του στο σχολείο.
Πάνω από τους μισούς (55%) LGB νέους αντιμετωπίζουν ομοφοβικό εκβιασμό σε σχολεία της Βρετανίας. Ένας στους τρεις (32%) από αυτούς αλλάζει τα σχέδιά του για περαιτέρω πορεία στην εκπαίδευση εξαιτίας αυτού του φαινομένου.
Σχεδόν 1 στους 4 (23%) LGB νέους στη Βρετανία έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας.
Πηγή: Ενημερωτικό σημείωμα της Colour Youth, βάσει διεθνών ερευνών το διάστημα 2008-2013
Οι διεκδικήσεις της Colour Youth
Αντιρατσιστική νοµοθεσία, που να συµπεριλαµβάνει τις διακρίσεις και τα περιστατικά βίας εξαιτίας του σεξουαλικού προσανατολισµού ή/και της ταυτότητας φύλου.
Εισαγωγή σχολικού µαθήµατος για τη σεξουαλική αγωγή, τις διάφορες σεξουαλικότητες και την ταυτότητα φύλου, µε ορθή και αµερόληπτη γλώσσα και ορολογία.
Διαρκής ενηµέρωση και εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, µε παρουσία φορέων (ΜΚΟ κ.τ.λ.) της LGBTQ κοινότητας, σε ζητήµατα σεξουαλικού προσανατολισµού και ταυτότητας φύλου.
