Μια κηπούπολη, στα πρότυπα των βρετανικών Garden Cities και των γαλλικών Cites Jarden, που σχεδιάστηκε από το μηδέν σ’ έναν τόπο που κατοικούσαν λίγοι βοσκοί και πολλά αγρίμια. Στις 20 Νοεμβρίου του 1929 η Εθνική Τράπεζα αγοράζει τα 2.500 στρέμματα γης που περικλείονταν από το Κολέγιο, τη Λεωφόρο Κηφισίας, τη σιδηροδρομική γραμμή της οδού Καποδιστρίου, το Υδραγωγείο και την κορυφογραμμή των Τουρκοβουνίων, για να δημιουργήσει έναν οικισμό για τους υπαλλήλους της.
Το έργο ανατίθεται στους γνωστότερους αρχιτέκτονες, μηχανικούς, ακαδημαϊκούς και καλλιτέχνες της εποχής, που αποφασίζουν να συνδυάσουν τις προδιαγραφές μιας κηπούπολης με το πανάρχαιο αττικό περιβάλλον, δίνοντας έμφαση στις λιτές αρχιτεκτονικές γραμμές και την απλότητα των όγκων. Τα πρώτα σπίτια χτίστηκαν το 1932. Με ειδική ρύθμιση επιβαλλόταν να έχουν πάντα ήλιο. Μέσα στα δύο πρώτα χρόνια φυτεύτηκαν 28.000 δέντρα. Τα 2/3 της Φιλοθέης δόθηκαν σε κοινόχρηστους χώρους. Πάρκα, πλατείες, παιδικές χαρές, σχολεία… Δεδομένα απίστευτα για το αθηναϊκό βιοτικό επίπεδο. Δυστυχώς όχι μόνο της δεκαετίας του ’30.
Ο οικισμός ονομάστηκε αρχικά Κοινότητα Νέας Αλεξάνδρειας αλλά μετονομάστηκε όταν, το ’34, ανακαλύφθηκε η κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης. Η επόμενη σημαντική αλλαγή γίνεται τη δεκαετία του ’50, όταν ο Οικοδομικός Συνεταιρισμός της Εθνικής αποφασίζει να πουλήσει στους δημοσιογράφους της ΕΣΗΕΑ 52 οικόπεδα από την οδό Γεωργίου Σταύρου ως την οδό Ελευθερίου Βενιζέλου με στόχο τη διαφήμιση του προαστίου.
Η Φιλοθέη είναι βόλτα το Σάββατο το μεσημέρι, κατά προτίμηση με ήλιο
Παίρνεις ψωμί κι εφημερίδες από το Πέτρινο, που υπάρχει από πάντα (βλέπε απ’ το ’35) κι υπήρξε από πρατήριο γάλακτος μέχρι και σουβλατζίδικο. Κυρίως όμως, όπως λέει και ο Γιώργος που ερχόταν απ’ το Χαλάνδρι το ’70, «υπήρξε ένα απ’ τα λίγα μέρη σ’ αυτό τ’ αλλόκοτο προάστιο για ν’ αγοράσεις ένα πακέτο τσιγάρα και να το καπνίσεις όλο, ή σχεδόν όλο, πίσω απ’ το περίπτερο, στην πλατεία». Τότε που οι πλατείες ήταν στέκια. Τότε που οι παρέες είχαν στέκια.
Τα ραντεβού τους πάντως οι Φιλοθεάτες ακόμα στο Πέτρινο τα δίνουν. Κι ύστερα συνεχίζουν με τα πόδια προς το στίβο του Α.Ο.Φ. και το άλσος της Αγίας Φιλοθέης. Αυτά αν είσαι μεγάλος (καλά να πάθεις). Γιατί αν είσαι μικρός, τρέχεις στην ανηφόρα των προσκόπων πάνω από την εκκλησία. Κι αν δεν είσαι τελείως μπέμπης σε δέχονται οι μεγαλύτεροι μαζί τους για εξερεύνηση στη ρεματιά του Ποδονίφτη. Που χρησιμεύει για τελετές μύησης στον κόσμο «των μεγάλων» (βλέπε των άνω των 12), πρώτα φιλιά «κι άριστο μέρος για να βρεις βατράχια και πεταμένες πινακίδες» που λέει και η Νέλη. Τους άλλους θησαυρούς του ρέματος, κάτι παπαγαλάκια που βλέπαμε παλιά, τα πλατάνια, τα νυχτολούλουδα, τα μπούζια και τις βατομουριές, θα τα εκτιμήσεις αφού μεγαλώσεις. Κάνε υπομονή. Θα συμβεί κι αυτό.
Ανεξαρτήτως ηλικίας, στο Κτήμα Καραμπάση πετάς χαρταετό και κάνεις τζόκινγκ αν είσαι απ’ αυτούς. Αναρωτιέσαι ακόμα πώς και δεν τ’ άρπαξε κανείς τα 7,5 του στρεμματάκια για να τα κάνει κάτι κοινωφελές, καζίνο ας πούμε, ή ξενοδοχείο, όπως πήγε να γίνει επί δικτατορίας στην πλατεία Εθνικής Τραπέζης, αλλά δεν το ψάχνεις και πολύ, προτιμάς να χαρείς τις λεύκες και τα πεύκα του.
Αν είσαι γύρω στα 16, «κλέβεις τ’ αυτοκίνητο του πατέρα σου και ανεβαίνεις προς το Ίδρυμα Καραμανλή, όπως έκανε κι αυτός με το αμάξι του δικού του πατέρα, μόνο που τότε δεν υπήρχε το ίδρυμα, και μέχρι το ’68 δεν λογιζόταν καν για Φιλοθέη» που λέει κι η Μαρίνα. Ανήκε βέβαια στο Συνεταιρισμό, αλλά ουσιαστικά ήταν βουνό, «βραχώδης» περιοχή. Η θέα όμως στα Νταμάρια ήταν ίδια (λες να ήταν πιο ωραία τότε η Αθήνα από ψηλά;) κι ανήκε από τότε, κατ’ αποκλειστικότητα, σ’ ονειροπόλους εφήβους και βιαστικά ζευγάρια για τα οποία η θέα είναι πάντα και μόνο αφορμή.
Στον «Παιδικό Κήπο» του Πικιώνη είδες τα πρώτα σου παγόνια (και τα μοναδικά, τώρα που το ξανασκέφτεσαι). Πηγαίνεις ακόμα για να τσεκάρεις πως κάτω από το ξύλινο γεφυράκι τρέχει ακόμα νερό και να βεβαιωθείς πως το μέρος υπάρχει, είναι αληθινό και δεν το ’δες στον ύπνο σου. Σήμερα πια εκτιμάς και άλλα που δεν πρόσεχες μικρότερος, το «ελάφι» του Χρήστου Καπράλου και τον «Αυλητή» του Κώστα Κλουβάτου, το συνδυασμό από παιδικές φωνές, ξύλινες κούνιες, λάσπη και τέχνη. Πρότυπο χαράς και όχι μόνο παιδικής, ναι, ο Πικιώνης ήταν οραματιστής, εκτός πια κι αν το ’64 ήταν πιο εύκολο να φανταστείς μια τέτοια Αθήνα, εσύ πάντως κέρδισες πολλά απ’ τα σημάδια στα γόνατά σου μέσα σ’ αυτό το Διατηρητέο Μνημείο της Νεότερης Ελλάδος, όπως το ονομάζει το Υπουργείο Πολιτισμού.
Η Φιλοθέη δεν θυμίζει Ελλάδα
Αντίθετα, θυμίζει τα πράσινα προάστια που βλέπεις σε κάτι σίριαλ-αμερικανιές, όπου ο κόσμος κάνει τζόκινγκ το πρωί και ποδήλατο τ’ απόγευμα. Γιατί η Φιλοθέη έχει χώρο για να κάνεις τζόκινγκ και ποδήλατο. Έχει και ομίλους με πολλά Άλφα (για «Αθλητικός») και Φι (για «Φιλοθέη» ντε). Τον Α.Ο.Φ. (Αθλητικός Όμιλος Φιλοθέης) τον ίδρυσε το ’54 ο μαραθωνοδρόμος Στέλιος Κυριακίδης, για να δημιουργήσει έναν πόλο αθλητισμού στα βόρεια προάστια. Εκεί, στο στίβο και στο γυμναστήριο, οργανώθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα μαζικός παιδικός αθλητισμός. Χάρη στον Α.Ο.Φ. η Φιλοθέη έχει από το 1990 τον ετήσιο δρόμο αντοχής «Κυριακίδεια» και από το 2000 το διεθνές meeting «Γκαλά Στίβου Γυναικών». Η Φιλοθέη έχει επίσης τον A.Ο.Α.Φ. (Αθλητικός Όμιλος Αντισφαίρισης Φιλοθέης) που μεταφέρθηκε εδώ το 1955 από το Κολωνάκι και το ’70 ίδρυσε την πρώτη σχολή δωρεάν εκμάθησης Τένις στην Ελλάδα. Που έκανε το προάστιο συνώνυμο του τένις. Και του μπριτζ. Μπριτζ, ναι. Είπαμε. Η Φιλοθέη δεν θυμίζει Ελλάδα.
Η Φιλοθέη είναι διηγήσεις
Διηγήσεις που άκουσες και έκανες δικές σου: Η «Σουσού» και η «Μαρμάρω», τα γκαζοζέν που μετέφεραν τους υπαλλήλους της Εθνικής στην Τράπεζα επί Κατοχής. Οι ορχήστρες που έπαιζαν στην κυκλική Ροτόντα της συμβολής Κηφισίας με την Καποδιστρίου, της Ροτόντας που γκρεμίστηκε τη δεκαετία του ’60… Οι σιδηροδρομικές γραμμές δίπλα στην Καποδιστρίου κι ο χωματόδρομος για τα ποδήλατα… Το ξύλινο περίπτερο του Πέτρου που υπήρξε στάση λεωφορείων, μεσιτικό γραφείο, στέκι των ταβλαδόρων και των χωροφυλάκων που περιμένανε να χαιρετήσουνε τον Παύλο που γύριζε απ’ το Τατόι… Οι ανοιχτοί γάμοι στην κρύπτη της Αγίας Φιλοθέης.
Διηγήσεις που χαρίζεις σ’ άλλους: Τα σουβλάκια δίπλα στο σινεμά, ο Αϊδίνης στο Δημαρχείο, ο κύριος Φώτης με τις κόρες του στο Πέτρινο, το περίπτερο του Νικόλα στο σχολείο Κωφαλάλων, το Διεθνές στην Πάνω Αγορά.
Κι είναι και όλα εκείνα τα όμορφα που δεν χρειάζεται να τα διηγηθείς και να στα διηγηθούνε γιατί δεν τα αγγίζει ο χρόνος: Τα καλοκαιρινά βράδια στο Σινέ Φιλοθέη. Τα κίτρινα σχολικά της Ιονίου. Τα παιδιά που γεμίζουν τους δρόμους όταν σχολάει το Κολέγιο. Το 610. Τα πάρκα, οι πικροδάφνες, μια πρόταση για ένα διαφορετικό επίπεδο διαβίωσης στην πόλη. Το σύμβολο όχι μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί, αλλά μιας εποχής που όλοι περιμέναμε για τις αθηναϊκές μας γειτονιές – και που ποτέ δεν ήρθε.
Η Φιλοθέη είναι το τρίτο ακριβότερο προάστιο της Αθήνας
Μαζί με το Ψυχικό και το Καβούρι, θεωρείται μία από τις ακριβότερες περιοχές της Αττικής με αντικειμενικές αξίες που ξεπερνούν τα 4.000 ευρώ ανά τ.μ. δόμησης. Είναι η περιοχή με τις μετρημένες πολυκατοικίες (που δεν ξεπερνούν τους τρεις ορόφους), τα σπίτια με τις ψηλές μάντρες και τα απλησίαστα ενοίκια. Είναι η περιοχή που προσπαθείς ν’ αποφύγεις γιατί χάνεσαι στις πλατείες της και δεν σου ξεκολλάει απ’ το μυαλό πως επίτηδες την έκαναν έτσι μπερδεμένη. Για να την αποφύγεις.
Από τις ελάχιστες περιοχές της Αττικής όπου ο αυστηρά οικιστικός χαρακτήρας διατηρήθηκε, η Φιλοθέη εξυπηρετείται από τις τρεις αγορές της. Και είναι αυτές που την κάνουν να θυμίζει ακόμα γειτονιά…
Κάτω Αγορά: Πηγαίνεις για dvd, ψωμί και λιαστές ντομάτες στις 11 το βράδυ αλλά κυρίως πηγαίνεις για την all day «Παλιά Αγορά». Που τους χωράει όλους. Πιτσιρικάδες της κοπάνας και παλαιότερους θαμώνες για πρωινό απ’ τις 8, επαγγελματίες για καφέ και wi-fi στα φορητά τους laptops, πολιτικούς και καλλιτέχνες, Φιλοθεάτες κι άλλους για το παραδοσιακό μεσημεριανό πιάτο ημέρας, πεινασμένες παρέες κάθε ηλικίας για τη βραδιά πίτσας τις Παρασκευές. Που τους χορταίνει όλους, αλλά κυρίως εκείνους που πεινάνε για ένα στέκι.
Πάνω Αγορά (ΕΒΓΑ): Πηγαίνεις για ζουμπούλια απ’ το υπαίθριο ανθοπωλείο, για φάρμακα και γλυκά, αλλά κυρίως για το ζεστό «καλώς τον» της Όλγας Καλφαγιάν στην ΕΒΓΑ, που το ακούς 20 χρόνια αλλά σε κάνει ακόμα να χαμογελάς.
Νέα Αγορά: Πηγαίνεις για γλυκά από τη Δέσποινα, για φρέσκα φρούτα από το μανάβη και λουλούδια από το studio Φιλοθέη, πηγαίνεις για την ιστορική πια τρατορία “A Modo Mio”, που παραμένει φρέσκια εδώ και είκοσι χρόνια…
18°
