Αφού η Ξένια Καλπακτσόγλου, ο Poka-Yio και ο Αυγουστίνος Ζενάκος, δηλαδή οι καλλιτεχνικοί διευθυντές της 1ης και σύντομα και της 2ης ελληνικής Μπιενάλε, βεβαιώθηκαν ότι η σκηνή της σύγχρονης τέχνης στην πόλη έχει αρχίσει να καλπάζει για τα καλά, αποφάσισαν να ρίξουν στο τραπέζι και την προσέγγιση της καθοριστικής για μια έκθεση επιμέλειας.
Η ομάδα XYZ είναι αυτή που καθιέρωσε το θεσμό της Μπιενάλε στην Ελλάδα πριν από 2 χρόνια με απόλυτη επιτυχία (περισσότεροι από 50.000 επισκέπτες πέρασαν από τη έκθεση “Destroy Athens” στο Γκάζι).
Φέτος, μέσα Ιουνίου, Aθηναίοι και επισκέπτες θα κατηφορίζουν με τραμ, λεωφορεία και τρένα προς την παραλία –Ολυμπιακά Ακίνητα στο Φάληρο, Πολιτιστικό Κέντρο «Φλοίσβος»– για να δουν έργα καλλιτεχνών (πάνω από 150), εκθέσεις, εγκαταστάσεις, προβολές και δράσεις σε παραλίες και πάρκα αναψυχής. Για να στηθεί και να μπορέσει να λειτουργήσει αυτή η μεγάλη έκθεση-βόλτα σε έκταση 3,5 χλμ. θα έχουν βάλει το χέρι τους 7 επιμελητές: ο χορογράφος Δημήτρης Παπαϊωάννου, ο εικαστικός Ζάφος Ξαγοράρης, η Τσους Μαρτινές (επικεφαλής επιμελήτρια στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Βαρκελώνης) και οι ανεξάρτητοι επιμελητές Χριστόφορος Μαρίνος, Κέι Σόφι Ραμπίνοβιτζ, Νάντια Αργυροπούλου και Νταϊάνα Μπάλντον.
Τέσσερις μήνες πριν η Αθήνα αρχίσει να συρρέει στη “Heaven” –ο τίτλος της 2ης Μπιενάλε–, οι τρεις καλλιτεχνικοί διευθυντές της μιλάνε στην A.V. για το 20ωρο σεμινάριο επιμέλειας σύγχρονης τέχνης, που ξεκινάει στις 26/2 στον Εκπαιδευτικό όμιλο AKTO, για τις προκλήσεις του χώρου και γιατί πρέπει να το επιδιώξουν όσοι είναι «ανθεκτικοί» στα ξενύχτια και... τα ταξίδια.
Αυγουστίνος Ζενάκος: Ο άνθρωπος που θα έρθει να μας βρει πρέπει να είναι πρόθυμος να λερώσει τα χέρια του. Να φέρει σφυριά, καρφιά και αλφάδι, τις κορνίζες θα τις βάλουμε εμείς. Μετά από καμιά 60αριά κορνιζαρίσματα την ημέρα θα είναι έτοιμος και θα πάρει ένα χαρτί που θα λέει: «Είμαι ακατάλληλος να εργαστώ οπουδήποτε». Πέρα από την πλάκα, τώρα, η επιμέλεια σύγχρονης τέχνης είναι ένας ελαφρώς διαφορετικό show από τη γνωστή και παλιά μουσειακή επιμέλεια. Σε αυτήν της σύγχρονης τα standards είναι ανύπαρκτα, αφού έχεις να κάνεις με μια ζωντανή παραγωγή και πρέπει να δρας παράλληλα με αυτήν. Σε ποιο βαθμό θα φτάσεις την ελευθερία που σου δίνει το ίδιο το γεγονός, είναι στο χέρι σου. Εμείς ως τριάδα προσπαθούμε να τη φτάσουμε στο απώτερό της άκρο, το οποίο ίσως και να σημαίνει ότι δρούμε λίγο καλλιτεχνικά όταν κάνουμε μια επιμέλεια, δηλαδή αντιμετωπίζουμε το χώρο και την επιλογή των έργων με όση αυθαιρεσία την αντιμετωπίζει και ένας καλλιτέχνης. Τον τελευταίο τον σεβόμαστε, αλλά ταυτόχρονα συνομιλούμε μαζί του σε τέτοιο βαθμό έτσι ώστε στο τέλος η επιμέλεια να είναι ένα συνολικό υπερ-έργο. Άρα, το επάγγελμα είναι ιδιαίτερο και τα όριά του θολά, ευέλικτα και ενδιαφέροντα. Για παράδειγμα, όταν ένας καλλιτέχνης δείχνει το έργο του σε μια ατομική έκθεση αυτό λειτουργεί τελείως διαφορετικά απ’ ό,τι σε μια ομαδική που θα το βάλεις εσύ. Βέβαια, δεν το βάζεις ακριβώς ερήμην του καλλιτέχνη, του προτείνεις μια ανάγνωση σε σχέση με την όλη πορεία της έκθεσης. Εμείς ως ομάδα ενδιαφερόμαστε πολύ για την αφήγηση στο χώρο. Νομίζω πάντως ότι οι καλύτεροι επιμελητές είναι και πολιτιστικοί διαχειριστές, όποιος δεν έχει ιδέα από την οργάνωση μιας παραγωγής κατά κανόνα δεν μπορεί να κάνει και πολλά πράγματα. Μια βαθιά γνώση της Ιστορίας της Τέχνης δεν χρειάζεται σε καμία περίπτωση και ειδικά για να παρακολουθήσεις το δικό μας σεμινάριο. Έχει να κάνει περισσότερο με το ενδιαφέρον σου για το ευρύ πεδίο της σύγχρονης τέχνης, όπου τίποτα δεν απαγορεύεται.
Ξένια Καλπακτσόγλου: Η επιμέλεια σύγχρονης τέχνης είναι ένα πολύ περίεργο «φρούτο» και επίσης δεν είναι μόνο ένα πράγμα. Έχει όμως πολύ ενδιαφέρον με την έννοια ότι έτσι όπως έχει εξελιχθεί είναι πολυσυλλεκτικό. Στη χώρα μας ακόμα είναι αρκετά μεγάλο και ανεξερεύνητο το πεδίο και ο καθένας μπορεί να έρθει εύκολα και να διεκδικήσει το δικό του επιμελητικό κομμάτι. Πριν δέκα χρόνια υπήρξε μια τάση να μιλάνε περισσότερο για τους επιμελητές παρά για την ίδια την έκθεση, υπήρξε δηλαδή ένας ντόρος γύρω από τον επιμελητή-star. Αυτό στο εξωτερικό δημιούργησε μια πληθώρα εκπαιδευτικών προγραμμάτων και μεταπτυχιακών, κάτι που σε εμάς εμφανίζεται σιγά-σιγά. Εξαιτίας της Μπιενάλε βρεθήκαμε σε μία προνομιούχα θέση (μέσα στη δυσκολία της) και ήρθαμε αντιμέτωποι με τις πολλές πλευρές της διαδικασίας, γι’ αυτό και θεωρούμε ότι μπορούμε να δείξουμε σε κάποιον ένα δρόμο που κι εμείς ακόμα τον ψάχνουμε. Ούτως ή άλλως, η καλλιτεχνική σκηνή της Αθήνας είναι full ανεβασμένη και εξελίσσεται με γοργούς ρυθμούς τόσο όσον αφορά το κοινό όσο και τους καλλιτέχνες. Στο σεμινάριο θα κάνουμε και θεωρητικές προσεγγίσεις στη γενικότερη λογική της επιμέλειας αλλά και πρακτικά θέματα, αν και, το τονίζουμε, δεν πρόκειται να κάνουμε φιλοσοφικές συζητήσεις ή groupάκια ψυχανάλυσης. Η επιθυμία μας είναι τα όρια να παραμείνουν αδιευκρίνιστα. Θα έχουμε αρκετό υλικό από μεγάλες εκθέσεις που έχουν γίνει στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, και θα προσπαθήσουμε και in vitro δοκιμές, πρόβα τζενεράλε με κοστούμι δηλαδή. Επίσης θα επισκεφτούμε εκθέσεις που τρέχουν αυτή τη στιγμή στην πόλη προκειμένου να μπορούμε να δούμε την κατάσταση και κριτικά. Έχουμε μια ελπίδα ότι μπορεί να συναντήσουμε και ανθρώπους οι οποίοι θα συνεργαστούν μαζί μας άμεσα, γιατί όταν τελειώνει το σεμινάριο εμείς θα αρχίσουμε να στήνουμε την Μπιενάλε, οπότε θα χρειαζόμαστε χέρια. Ανθρώπους που έχουν όρεξη για ξενύχτια και θέλουν να αδυνατίσουν λίγο πριν τις καλοκαιρινές τους διακοπές...!
Poka-Yio: Σαν επιμελητής μαθαίνεις να βλέπεις από διαφορετική γωνία τα έργα τέχνης, όπως το να σέβεσαι αυτά που είναι τελείως διαφορετικά από τα δικά σου και να είσαι τρυφερός με τους συναδέλφους γιατί ξέρεις τα τεχνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν. Ο επιμελητής είναι ένα μείγμα πολιτιστικού παραγωγού και καλλιτέχνη, σε ελεύθερη απόδοση, μοιάζει με τον DJ. Βασικά είναι επικοινωνία μέσω της γλώσσας της σύγχρονης τέχνης. Δεν περιμένει κανείς να γίνει πλούσιος από το curating, αν μη τι άλλο υπάρχουν άλλοι, πιο εύκολοι τρόποι, όπως ακόμα και η ίδια η καλλιτεχνική δημιουργία. Μπορείς όμως να ζήσεις φανταστικές εμπειρίες, όπως άπειρα ταξίδια και συνεργασίες με καταπληκτικούς δημιουργούς. Επίσης στην Ελλάδα ακόμα είναι παρθένο το έδαφος και οι θεσμοί τώρα επανδρώνονται, οπότε μπορεί να ικανοποιήσεις και τη μαμά με μια θέση σε κάποιο μουσείο. Ο σκοπός του σεμιναρίου είναι αφού δει κάποιος τον εαυτό του ως επιμελητή, να επιλέξει αν αυτός ο δρόμος του ταιριάζει. Πάντως σίγουρα θα περάσει καλά και θα νιώσει οικεία σε έναν κόσμο που φαντάζει συχνά απροσπέλαστος. Δεν θα μάθει να του αρέσει το κοκτέιλ Cosmopolitan ή πώς να χρησιμοποιεί όλες τις εφαρμογές του Microsoft Office, πώς να γλιτώνει το jetlag, πώς να γράφει δελτία τύπου κ.λπ., παρότι όλα αυτά και άλλα χίλια είναι χρήσιμα για την επιμέλεια εκθέσεων σύγχρονης τέχνης. Οι δυσκολίες που έχω αντιμετωπίσει μέχρι στιγμής ως curator περιλαμβάνουν από τα απλά, όπως να βάψουμε τοίχο και τζάμια λίγη ώρα πριν τα εγκαίνια, μέχρι τα δύσκολα, όπως το να προσπαθούμε να βρούμε δεκάδες χιλιάδες ευρώ για παραγωγή κάποιων έργων, να μη λιποθυμήσουμε στη θέα μιας καταιγίδας που γκρεμίζει την οροφή του εκθεσιακού χώρου ή όταν ο αέρας ρίχνει ολόκληρη τοιχοποιία. Η μεγαλύτερη δυσκολία είναι όμως πάντα η επαφή με το ελληνικό δημόσιο, για την οποία χρειάζεται να είσαι μέντιουμ, κάτι σαν να επικοινωνείς με τον κόσμο των πνευμάτων. Μέχρι στιγμής η διοργάνωση της Μπιενάλε πηγαίνει μια χαρά, εκτός από τα εκατοντάδες email που προκαλούν πονοκέφαλο. Όσο για τον τίτλο “Heaven”, σε μια εποχή «κόλαση» αυτό που ιδανικά κάνει μια Μπιενάλε είναι να δημιουργεί προβληματισμούς συναρπάζοντας. Σήμερα περισσότερο από ποτέ ψάχνουμε το νόημα στη διαφυγή, στο επέκεινα, στα πιστεύω αλλά και στις ψευδαισθήσεις.
20°
