Ο καθένας από εμάς παράγει ετησίως περίπου 450 κιλά σκουπιδιών. Αλλά κανείς δεν τα θέλει κοντά του. Ούτε καν η πολιτεία, η οποία ακολουθεί πρακτικές που δεν συνάδουν ούτε με τη βιώσιμη ανάπτυξη, ούτε με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, όπως λένε στην ATHENS VOICE οι επιστήμονες της Μονάδας Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου (Μαρία Λοϊζίδου, Αικατερίνη-Ιωάννα Χαραλάμπους, Δημήτρης Μαλαμής, Κωνσταντίνος Μουστάκας, Γιώργος Κωνστάντζος).
Τι είναι τα απορρίμματα
Με τον όρο αστικά απορρίμματα εννοούμε όλα τα σκουπίδια που καθημερινά πετάμε εμείς από τα σπίτια μας, αλλά και σκουπίδια από σούπερ μάρκετ, υπηρεσίες, καταστήματα, εστιατόρια, ξενοδοχεία, εργοστάσια κ.ά. Το μεγαλύτερο μέρος των σκουπιδιών αποτελείται από υπολείμματα τροφών, χάρτινες και πλαστικές συσκευασίες, προϊόντα μιας χρήσεως (χαρτοπετσέτες, χαρτί κουζίνας, αλουμινόχαρτο), εφημερίδες και περιοδικά. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα απορρίμματα κατά κύριο λόγο αποτελούνται από υλικά όπως πλαστικό, χαρτί, αλουμίνιο, σίδηρο κ.λπ., τα οποία μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν και να ανακυκλωθούν, πράξεις που έχουν μεγάλο περιβαλλοντικό όφελος και επίσης έχουν πολύ μεγάλη αξία ως υλικά.
Πώς γίνεται η διαχείρισή τους
Το θέμα της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι αρκετά πολύπλοκο και απαιτεί σωστό σχεδιασμό, αλλά και πολιτική βούληση. Η Ελλάδα την τελευταία δεκαετία δυστυχώς δεν προχώρησε στα απαραίτητα βήματα έτσι ώστε να υλοποιηθούν βασικές υποδομές διαχείρισης και επεξεργασίας, με αποτέλεσμα η χώρα να αντιμετωπίζει ένα αρκετά σοβαρό πρόβλημα με τη διαχείριση των αστικών απορριμμάτων. Χαρακτηριστικό είναι ότι μέχρι στιγμής στην Ελλάδα η διαχείρισή τους στηρίζεται στην ταφή σε οργανωμένους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), ενώ, δυστυχώς, ακόμα και σήμερα σε ορισμένες περιπτώσεις τα απορρίμματα πετιούνται ανεξέλεγκτα σε Χώρους Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ), κοινώς χωματερές.
Ποιος έχει την ευθύνη της διαχείρισης των απορριμμάτων
Σε κάθε περιφέρεια συγκροτείται ένας περιφερειακός σύνδεσμος, ο Φορέας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΦοΔΣΑ), στον οποίο συμμετέχουν υποχρεωτικά όλοι οι δήμοι της περιφέρειας ανάλογα με τον πληθυσμό τους. Οι αρμοδιότητες των ΦοΔΣΑ αφορούν στην προσωρινή αποθήκευση, μεταφόρτωση, επεξεργασία, αξιοποίηση και διάθεση των απορριμμάτων, καθώς και το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία των έργων διαχείρισης και επεξεργασίας.
Πόσα σκουπίδια παράγουμε και πού καταλήγουν
Στην Ελλάδα σήμερα παράγονται περίπου 5,5 εκατομμύρια τόνοι αστικών απορριμμάτων το έτος. Στην Αττική παράγεται περίπου το 37%, δηλαδή κοντά στα 2 εκατομμύρια τόνοι. Σε εθνικό επίπεδο, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (2010), κάθε κάτοικος παράγει περίπου 450 κιλά απορρίμματα το έτος. Από αυτά, περίπου το 40% είναι υπολείμματα τροφών και μαγειρείων (οργανικά απόβλητα), το 25% είναι χαρτί/χαρτόνι, 15% είναι πλαστικά, 10% περίπου είναι γυαλί και μέταλλα και 10% είναι υπόλοιπα (αδρανή, υφάσματα, ξύλο, δέρματα κ.λπ). Το 80% όλων αυτών καταλήγει σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής, περίπου το 18% ανακυκλώνεται και το 2% κομποστοποιείται. Αντίθετα, το ποσοστό που καταλήγει σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής στην Ευρώπη των 27 είναι περίπου 38%, ενώ σε διάφορες δυτικοευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο κ.λπ. είναι λιγότερο από 10%. Είναι προφανές ότι οι πρακτικές που ακολουθούνται στην Ελλάδα δεν συνάδουν ούτε με τη βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά ούτε με τις επιταγές της ευρωπαϊκής και εθνικής νομοθεσίας.
Τι θα πρέπει να κάνουμε βάσει της ευρωπαϊκής νομοθεσίας|
1. Να σταματήσει άμεσα η λειτουργία όλων των χωματερών και να ξεκινήσει η αποκατάστασή τους 2. Να απαγορευτεί η ταφή των ανεπεξέργαστων απορριμμάτων. Η νομοθεσία θέτει σαφέστατα ως υποχρέωση την επεξεργασία των απορριμμάτων και την ταφή μόνο των υπολειμμάτων που θα παραμείνουν από την επεξεργασία και 3. Να εκτρέπονται από την ταφή τα βιοαπόβλητα και τα ανακυκλώσιμα απορρίμματα.
Ποιο είναι το κόστος διαχείρισης των απορριμμάτων
Το μέσο κόστος κυμαίνεται κατά μέσο όρο από 100 έως 250 ευρώ τον τόνο για τη συλλογή και τη μεταφορά, και περίπου 30 με 45 ευρώ τον τόνο για την εναπόθεση σε ΧΥΤΑ. Αυτό σημαίνει ότι το πραγματικό κόστος ανά πολίτη κυμαίνεται ανάλογα με την περιοχή από 70 έως και 130 ευρώ το έτος. Η τιμολογιακή πολιτική που ακολουθείται, όμως, στην Ελλάδα είναι ενιαία και το κόστος ορίζεται ανά τετραγωνικό μέτρο κατοικίας. Συνεπώς, το κόστος κάθε πολίτη δεν εξαρτάται από τις ποσότητες αποβλήτων που πετάει. Πολλές χώρες έχουν καθιερώσει τιμολογιακές πολιτικές όπου ο κάθε πολίτης πληρώνει ανάλογα με τα απόβλητα που παράγει (Πληρώνω όσο Πετάω). Έτσι δίνεται και το κίνητρο της ελαχιστοποίησης των αποβλήτων, κάτι που στην Ελλάδα προς το παρόν δεν συμβαίνει.
Ποια είναι η σωστότερη διαχείριση στερεών αποβλήτων για να έχουμε αειφόρο ανάπτυξη
Τα τελευταία 2 χρόνια, υπό την απειλή προστίμων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, έγιναν σημαντικές αλλαγές στη νομοθεσία, σε μία προσπάθεια να απλοποιηθεί η έντονη γραφειοκρατία που σε πολλές περιπτώσεις καθυστερούσε την πρόοδο των έργων. Στο πλαίσιο των αλλαγών αυτών, αρκετά έργα επεξεργασίας προχωρούν μέσω Συμπράξεων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), όπως για παράδειγμα η Μονάδα Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, η Μονάδα Επεξεργασίας Απορριμμάτων στο Νομό Σερρών, δύο έργα στη Δυτική Ελλάδα (Αιτωλοακαρνανία και Ηλεία) και 4 έργα στην Αττική. Η υλοποίηση βασικών υποδομών και έργων επεξεργασίας θα συνεπάγεται σημαντικά περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη για τη χώρα, αρκεί να γίνει ορθά.
Ένα κεντρικό όμως ζήτημα στην ολοκληρωμένη προσέγγιση της διαχείρισης αποβλήτων στην Ελλάδα είναι ότι ο εθνικός αλλά και οι περιφερειακοί σχεδιασμοί που υπάρχουν και υλοποιούνται κινούνται, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, σε μια κατεύθυνση που συντηρούν, μεγεθύνουν και αναπαράγουν πολλά κρίσιμα προβληματικά στοιχεία της υφιστάμενης κατάστασης. Σημαντικότερο παράδειγμα είναι ότι στην πλειονότητά τους δεν λαμβάνουν υπόψη τις επιταγές της νομοθεσίας για πρόληψη της παραγωγής αποβλήτων, ανακύκλωση και εκτροπή από την ταφή. Για να αποφευχθούν μελλοντικά αδιέξοδα, προτείνεται να προωθηθούν άμεσα Σχέδια Αποκεντρωμένης Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Αποβλήτων και να επαναϋπολογιστούν οι δυναμικότητες των κεντρικών εγκαταστάσεων.
Τα σχέδια αυτά: α) θα ενσωματώνουν την πυραμίδα ιεράρχησης στόχων διαχείρισης απορριμμάτων (πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση κ.λπ.) β) θα βασίζονται σε εφαρμογές συστημάτων διαλογής στην πηγή γ) θα προάγουν την ανακύκλωση και δ) θα υποστηρίζονται από μικρότερες, αποκεντρωμένες και βιώσιμες μονάδες. Θα πρέπει λοιπόν άμεσα να δοθεί η δυνατότητα, αλλά και τα κίνητρα, στους Δήμους (μεμονωμένα ή σε συνεργασίες) να δημιουργήσουν αποκεντρωμένες μονάδες επεξεργασίας (σε συνδυασμό με συστήματα διαλογής και ανακύκλωσης) για τις ανάγκες της διαχείρισης των δικών τους αποβλήτων.
Τι μπορεί να γίνει για να επιτευχθεί
μια πιο ολοκληρωμένη διαχείριση Με σκοπό να προωθηθεί άμεσα η εφαρμογή αποκεντρωμένης διαχείρισης, προτείνεται η τροποποίηση της νομοθεσίας έτσι ώστε εισάγοντας μία μεταβατική περίοδο λίγων μηνών, να δώσει στους δήμους ή σε ενώσεις αυτών τη δυνατότητα να υποβάλλουν σε υφιστάμενη Διϋπουργική Επιτροπή ολοκληρωμένα αποκεντρωμένα διαχειριστικά σχέδια. Τα σχέδια αυτά θα μπορούν να κρίνονται για την βιωσιμότητά τους άμεσα από την επιτροπή, και εφόσον είναι περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά αποδεκτά θα μπορούσαν να εντάσσονται άμεσα στο γενικότερο σχεδιασμό με απόφαση των αρμόδιων υπουργείων. Τονίζεται ότι υπάρχουν δήμοι οι οποίοι και θέλουν και μπορούν να προχωρήσουν στην αειφόρο διαχείριση των απορριμμάτων τους, χωρίς όμως αυτή τη στιγμή να τους δίνεται αυτή η δυνατότητα.
Ποιες είναι οι υφιστάμενες υποδομές και έργα Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων
Στον τομέα της ανακύκλωσης συσκευασιών, τα πράγματα έχουν προχωρήσει περισσότερο από κάθε άλλη κατηγορία, και στην παρούσα φάση λειτουργούν πανελλαδικά πάνω από 25 Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ), στα οποία καταλήγει το περιεχόμενο των μπλε κάδων. Εκεί, τα υλικά διαχωρίζονται περαιτέρω και έπειτα προωθούνται σε βιομηχανίες ανακύκλωσης. Ο τομέας αυτός όμως παρουσιάζει δυσκολίες κυρίως λόγω των προβλημάτων που αντιμετωπίζονται κατά τη διαλογή στην πηγή, δηλαδή τη σχετικά μικρή συμμετοχή των πολιτών και τις αρκετές προσμείξεις που συναντώνται στους μπλε κάδους. Αναφορικά με τα βιοαπόβλητα (δηλαδή τα απόβλητα από κήπους και πάρκα, τα απορρίµµατα τροφών και μαγειρείων από σπίτια, εστιατόρια, εγκαταστάσεις οµαδικής εστίασης κ.λπ.) στην παρούσα φάση δεν υπάρχουν πολλά ολοκληρωμένα συστήματα προδιαλογής, με αποτέλεσμα τα περισσότερα από αυτά να αναμειγνύονται με τα σύμμεικτα απορρίμματα και έτσι να μην μπορούν να εύκολα να αξιοποιηθούν. Συνολικά, για τα βιοαπόβλητα και τα σύμμεικτα απορρίμματα τα τελευταία χρόνια έχουν κατασκευαστεί μόνο πέντε μονάδες επεξεργασίας.
Καινοτομία και Έρευνα από το ΕΜΠ
Στη χώρα μας δεν έχουν αξιοποιηθεί οι νέες τεχνικές-τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί στον τομέα επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα νέων τεχνολογιών που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν είναι η καινοτόμος ξήρανση οργανικών αποβλήτων σε οικιακό επίπεδο, αλλά και η παραγωγή βιοκαυσίμων από τη διαχείριση στερεών αποβλήτων. Σχετικά με την ξήρανση οργανικών αποβλήτων, η Μονάδα Περιβαλλοντικής Επιστήμης και Τεχνολογίας (www.uest.gr), η οποία είναι μια εκπαιδευτική και ερευνητική μονάδα στη Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ, με κύριους τομείς ενασχόλησης την ανάπτυξη προγραμμάτων για την ολοκληρωμένη διαχείριση υδάτων, στερεών και υγρών αποβλήτων, την παρακολούθηση ποιότητας και προστασίας περιβάλλοντος, την ανάπτυξη ειδικών σχεδίων για την ολοκληρωμένη διαχείριση δημοτικών απορριμμάτων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, την έρευνα εναλλακτικών και καινοτόμων συστημάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων κ.ά., έχει υλοποιήσει το σχεδιασμό, την κατασκευή και την ανάπτυξη ενός καινοτόμου συστήματος οικιακής ξήρανσης των υπολειμμάτων τροφών, με σκοπό την απομάκρυνση της περιεχόμενης υγρασίας και κατά επέκταση τη σημαντική μείωση της μάζας και του όγκου της ροής αυτής των απορριμμάτων στην πηγή παραγωγής τους και συνεπώς την αισθητή μείωση του κόστους συλλογής.
Παράλληλα, και στην περίπτωση της παραγωγής βιοκαυσίμων βρίσκεται υπό ανάπτυξη από τη Μονάδα μια καινοτόμος μέθοδος παραγωγής βιοαιθανόλης από βιοαπόβλητα με στόχο την ενίσχυση της προσπάθειας της Ελλάδος και της Ευρώπης στον τομέα της διαχείρισης των βιολογικών αποβλήτων με αειφόρο τρόπο.
Δείτε στο Ίντερνετ ορισμένα από τα προγράμματα του ΕΜΠ
- Το 80% των σκουπιδιών στην Ελλάδα καταλήγουν σε Χώρους Υγειονομικής Ταφής. Σε Γερμανία, Βέλγιο και Ολλανδία είναι λιγότερο από 10%
Κεντρική Φωτό: Έργο του Δημήτρηρη Αληθειεινού, που παραρουσιάζειυσιάζειυσιάζειυσιάζειυσιάζειυσιάζειυσιάζει την αναδραδραδρομική του έκθεσηεσηεση στο ΕΜΕΜΣΤ. ΜέΜέχριρι 26/5. (Photo: Boris Kirpotin)
25°
