Τα σπίτια ψηλά στο νταμάρι είναι πνιγμένα στο πράσινο και το περιβάλλον τόσο ειδυλλιακό (με αθλητικό γήπεδο, μικρό αμφιθέατρο και παιδική χαρά) που αυτομάτως το ζηλεύεις. Στο επόμενο δευτερόλεπτο έχεις σκεφτεί ότι αυτό είναι το λιγότερο που μπορούν να έχουν αυτά τα παιδιά που δεν μπορούν να μείνουν με τις φυσικές τους οικογένειες για διάφορους λόγους που περιλαμβάνουν μια γκάμα από το πιο τρομακτικό (την κακοποίηση) μέχρι το πιο σχετικά ανώδυνο αλλά και θλιβερό (να μην έχουν πια τα χρήματα οι γονείς να τα μεγαλώσουν).
Ο μικρός πράσινος παράδεισος με τα 12 σπίτια για 72 παιδιά (κι ακόμα τα σπίτια του διευθυντή, των «θείων», των εργαστηρίων και το κοινοτικό με βιβλιοθήκη και μελετητήριο) είναι το πρώτο Παιδικό Χωριό SOS που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα σε μια έκταση 23 στρεμμάτων (παραχωρήθηκε από το Yπουργείο Γεωργίας). Το 1982 παραδόθηκαν τα πρώτα σπίτια και δύο χρόνια αργότερα έγιναν και τα επίσημα εγκαίνια, παρουσία του Aυστριακού ιδρυτή του παγκόσμιου θεσμού των Παιδικών Χωριών, Hermann Gmeiner (στην Ελλάδα τα έφερε η Κλώντια Κατσαρά).
Το πρωί που επισκέπτομαι το μικρό χωριό τα παιδιά λείπουν στο σχολείο. Μπαίνω στο σπίτι της μαμάς Ευαγγελίας. Στη φιλοσοφία του Gmeiner (δημιούργησε το Πρώτο Χωριό στην Αυστρία το 1949) η θετή μητέρα καλύπτει το μεγάλο συναισθηματικό και ψυχικό κενό που αισθάνεται το παιδί που βρέθηκε μόνο του. Η Ευαγγελία, 56 χρονών, έχει ήδη κάνει τα ψώνια της ημέρας, έχει μαγειρέψει και περιμένει τα παιδιά της να επιστρέψουν για να συνεχιστούν οι καθημερινές τελετουργίες της οικογένειας.
Μαζί της μένουν τρία κορίτσια και δύο αγόρια. Τα δίδυμα κοριτσάκια είναι 26 μηνών, το μεγαλύτερο αγόρι 5 χρονών. Τα τέσσερα παιδιά είναι φυσικά αδέρφια, οι γονείς τους τα άφησαν εδώ γιατί δεν μπορούσαν να τα μεγαλώσουν, έφεραν πρώτα τα δύο μεγαλύτερα και μετά τα δίδυμα. Ο πέμπτος της παρέας είναι ο μόνος που αυτή τη στιγμή δεν βρίσκεται στο σχολείο. Κάθεται στο δωμάτιό του και παίζει με πάθος playstation. Από τη μανία του καταλαβαίνω ότι μάλλον κάτι δεν πάει καλά. Η μαμά του το επιβεβαιώνει. Δεν εγκλιματίστηκε το ίδιο εύκολα με τα αδέλφια κι αντιμετωπίζει γενικώς κοινωνικές δυσκολίες, γι’ αυτό και τα μαθήματά του τα κάνει με δάσκαλο που έρχεται εδώ.
Γενικώς, όμως, η ζωή εδώ κυλάει όσο πιο κανονικά γίνεται - η μαμά πηγαίνει στο σχολείο και ρωτάει για την πρόοδο των παιδιών και τα καλοκαίρια πηγαίνει με τα παιδιά διακοπές (πέρσι σε μια άδειά της η Ευαγγελία πήρε στην Άνδρο το μικρό πιτσιρικά που συνάντησα). Τα σπίτια είναι ευρύχωρες μεζονέτες και κάθε παιδί έχει το δικό του δωμάτιο - το περιβάλλον θυμίζει λίγο μικρό νηπιαγωγείο. Στο πάσο της κουζίνας φωτογραφίες από τη βάφτιση των δίδυμων κι από γενέθλια των υπόλοιπων πιτσιρικιών, στο ψυγείο γράμματα, ζωγραφιές κι αφιερώσεις στη μαμά.
«Αυτή είναι η πρώτη μου οικογένεια» λέει η Ευαγγελία. «Σαν μαμά διανύω τον πέμπτο μου χρόνο, σαν θεία όμως, στην υποδοχή δηλαδή των παιδιών όταν πρωτοέρχονται στο χωριό, βρίσκομαι εδώ και 10 χρόνια. Κατάγομαι από την Άνδρο. Όταν είδα ότι δεν θα έκανα δική μου οικογένεια αποφάσισα να έρθω εδώ. Ήθελε λίγη δύναμη αυτό από μέρους μου, ήταν μια δύσκολη απόφαση. Δεν είχα φανταστεί ότι θα κυλούσε έτσι η ζωή μου. Στην αρχή είχα πρόβλημα με την κλεισούρα (σ.σ. οι θείες και οι μαμάδες μένουν μόνιμα στα χωριά). Πιο πριν είχα δοκιμάσει να μείνω σε ένα ίδρυμα με προβληματικά παιδιά. Δεν κατάφερα να το αντέξω κι έφυγα. Οι δικοί μου δεν ήταν χαρούμενοι με την απόφασή μου, ήθελαν να κάνω τη δική μου οικογένεια. Με τα χρόνια το συνήθισαν και με επισκέπτονται εδώ. Τα πρώτα χρόνια προσπαθούσα να μη δένομαι συναισθηματικά με τα παιδιά. Είχα ακόμη στο μυαλό μου ότι μπορεί τελικά και να δημιουργούσα τη δική μου εστία. Όταν τελικά μετά από 10 χρόνια έγινα μαμά, είδα ότι το φυσικό ένστικτο της μητρότητας λειτούργησε ενστικτωδώς. Αν μάλιστα τα παιδιά που παίρνεις είναι μικρά, βοηθιέσαι κι εσύ καλύτερα. Για τα παιδιά, πάλι, συχνά τα πράγματα είναι μπερδεμένα. Κάποιες φορές νιώθουν, διαισθάνονται την κανονική τους μητέρα. Άλλες φορές λογίζουν εσένα ως φυσική. Δες για παράδειγμα αυτό το γράμμα που μου έγραψε η μια μικρή.
“Αγαπητή μαμά, χτες μου άρεσε γιατί είδαμε μαζί τηλεόραση και δεν ξέρω πώς θα τα πάμε σήμερα. Θέλω να τα πάμε καλά”.
Τις περισσότερες φορές κυνηγάνε μέσα στο σπίτι το χαρτί με τα ρεπό, ψάχνοντας με αγωνία να δουν πότε θα είναι η δική μου σειρά. Τότε πραγματικά οι μαμάδες τρομάζουμε να τα συνεφέρουμε. Έχουμε δει ακόμα κι επιληπτικές κρίσεις όταν φεύγουμε με άδεια».
Η τοπική κοινωνία βοηθάει το Χωριό με όσους τρόπους μπορεί – με φαγητά, ρούχα, δωρεάν εγγραφές σε φροντιστήρια, γυμναστήρια κ.ο.κ., όμως η κρατική ενίσχυση ψαλιδίζεται κάθε χρόνο και περισσότερο. Την ίδια στιγμή το κράτος διαθέτει σχεδόν… ανύπαρκτες κοινωνικές υπηρεσίες για παιδιά που δεν ζουν με τις φυσικές τους οικογένειες και τα Παιδικά Χωριά δέχονται τις πιο πολλές αιτήσεις από κάθε άλλη φορά - η πλειοψηφία των οικογενειών που απευθύνονται τώρα εδώ αντιμετωπίζει οικονομικά προβλήματα. Όπως μου εξηγεί ο διευθυντής του Χωριού κος Γιώργος Πρωτόπαππας, «όταν οικογένειες που δεν θέλουν να δώσουν τα παιδιά τους απευθύνονται σε εμάς προσπαθούμε να τις βοηθήσουμε είτε με τρόφιμα είτε με πληρωμή κάποιων λογαριασμών είτε με ψυχολογική υποστήριξη με τους κοινωνικούς μας λειτουργούς. Στη συντριπτική πλειοψηφία μιλάμε για Έλληνες. Αυτά δεν συνέβαιναν μέχρι πρότινος». Υπάρχουν και χειρότερα νέα. Η χρηματοδότηση των Χωριών στηριζόταν πάντα αποκλειστικά στις προσφορές ιδιωτών. Τον Απρίλιο του 2010 όμως το Υπουργείο Οικονομικών άλλαξε το πλαίσιο του νόμου φορολογώντας τις δωρεές προς τα κοινωφελή ιδρύματα με αιτιολογία ότι μέσα από τις δωρεές οι πλούσιοι κλέβουν το δημόσιο. Πλέον οποιοσδήποτε δωρίζει χρήματα σε φιλανθρωπικά ιδρύματα ή κοινωφελή σωματεία δικαιολογεί μόνο το 20 % του ποσού της δωρεάς, ποσό που δεν αφαιρείται από το εισόδημα αλλά από την αναλογία του φόρου που θα του προκύπτει.
Φορολογήθηκε ακόμα (με υψηλό συντελεστή) η περιουσία των Χωριών και καταργήθηκαν οι εκπτώσεις σε όσους έδιναν χορηγίες προς αυτά. Αποτέλεσμα; Να χάνονται τα κίνητρα για τις δωρεές και να τίθεται σοβαρό θέμα επιβίωσης του οργανισμού. Όπως μου λέει κι η Ρενάτα Βαλμά, ανάδοχος μητέρα ενός κοριτσιού στα Παιδικά Χωριά Θεσσαλονίκης και ιδιοκτήτρια του Πολυχώρου Έβδομου: «Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί το φορολογικό σύστημα, κάθε παιδί στα Χωριά πρέπει να δίνει στο κράτος € 300. Πώς μπορούν να φορολογούν αυτά τα παιδιά αντί να τα φροντίζουν; Πώς μπορούν να τα φορολογούν όταν πριν από μερικές ημέρες έφτασε ο οργανισμός να διοργανώνει πάρτι στον πολυχώρο μας που τον προσφέραμε αφιλοκερδώς, μήπως και συγκεντρώσει λίγα χρήματα για τις ανάγκες του; Τώρα σκεφτόμαστε να κάνουμε πάλι μια εκδήλωση ώστε να μαζέψουμε € 3.000 για να τους πάρουμε πετρέλαιο».
Η εμπειρία της ανάδοχης μητέρας
«Έγινα ανάδοχος μητέρα στη Ρ. το 2007. Την 1η του Ιανουαρίου εκείνης της χρονιάς έμαθα ότι έχασα την καλύτερή μου φίλη, έναν από τους πιο αγαπημένους μου ανθρώπους. Μέχρι και τις 17/9, ανήμερα της γιορτή της, δεν το είχα πάρει απόφαση ότι είχε πεθάνει. Εκείνη την ημέρα όμως πήρα τηλέφωνο στα Παιδικά Χωριά SOS και τους είπα ότι ήθελα να γίνω ανάδοχος μητέρα σε ένα κορίτσι που να το λένε Ελπίδα, όπως και τη φίλη μου. Ελπίδα δεν υπήρχε κι έτσι υιοθέτησα τη Ρ., που ήταν τότε 13 χρονών. Όταν η Ρ. ήταν 3,5 χρονών κι η αδερφή της 2,5 οι γείτονες ειδοποίησαν την κρατική μέριμνα Θεσσαλονίκης ότι οι μικρές δεν μεγάλωναν καλά. Οι φυσικοί τους γονείς είχαν κάνει άλλα δύο αγόρια, σήμερα 16 και 17 χρονών, που μένουν σε ίδρυμα για παιδιά με διανοητικά προβλήματα - αν κι είναι πολύ πιθανό να τα …τσουβάλιασαν απλώς εκεί επειδή δεν είχαν πού αλλού να τα πάνε. Τέλος πάντων, εγώ σκέφτηκα: αφού έλαβα τόση αγάπη στη ζωή μου από αυτή τη γυναίκα, γιατί να μην τη δώσω κι εγώ κάπου; Άλλωστε, δικά μου παιδιά δεν έχω, αλλά και να είχα πάλι θα απευθυνόμουνα στα SOS» ξεκινάει να μου αφηγείται τη δική της ιστορία η Ρενάτα Βαλμά. Η εξέλιξη της ιστορίας είναι ακόμα πιο συγκινητική. «Δύο χρόνια αφότου έγινα νονά της, η Ρ. διαγνώστηκε με απλαστική αναιμία και ξεκίνησαν να την κουράρουν στο ΑΧΕΠΑ. Λίγο αργότερα την έστειλαν στη μονάδα μεταμόσχευσης μυελού των οστών στο Παίδων. Όταν έψαχνε για δότη μυελού των οστών τσέκαραν αν τα αγόρια, τα αδέρφια της, είναι συμβατά μαζί της. Τελικά το μόσχευμα, που ήταν συμβατό κατά 99,9 % της το έδωσε η μικρότερη αδερφή της.
Σε αυτό το σημείο ξεκίνησε η συστηματική μας επαφή, με εμένα να κάνω την απογευματινή βάρδια στο νοσοκομείο και να χτίζεται μεταξύ μας μια σχέση βαθιάς εμπιστοσύνης. Τα Χωριά SOS φυσικά δεν επιτρέπουν τα παιδιά να περνούν ώρες με τις νονές / νονούς εκτός χωριού. Η δική μου σχέση ήταν εξαίρεση λόγω της μεταμόσχευσης μυελού της μικρής. Εκείνη την περίοδο λοιπον, μου είχε κανει εντύπωση που η Ρ. θυμήθηκε κι άρχισε να μου εξιστορεί απίθανες ιστορίες για το bullying που είχε υποστεί στο ίδρυμα της κρατικής μέριμνας, πριν βρεθεί στα χωριά, από τα μεγαλύτερα παιδιά και πώς χρειαζόταν να προστατεύει την αδερφή της. Ο δρόμος για να ξεπεραστεί το σύνδρομο της απόρριψης που κουβαλάνε όλα τα παιδιά μακριά από τις φυσικές τους οικογένειες είναι πολύ μακρύς. Όσο για το ρόλο της θετής μαμάς, τα παιδιά την αμφισβητούν όσο αμφισβητείς κι εσύ κι εγώ τη δική μας μαμά. Η Ρ. με τη μαμά της στο χωριό είναι τρομαχτικά δεμένες. Όσο για εμάς, τώρα κάνουμε και διακοπές μαζί, μια εβδομάδα τα Χριστούγεννα και 10 μέρες το καλοκαίρι. Δεν ξεχνάω ποτέ να της υπενθυμίζω πόσο ευχαριστημένη πρέπει να είναι που ζει σε αυτό το περιβάλλον. Η σχέση μας έχει κάνει και τις δυο μας πολύ τυχερές. Εγώ γιατί ζω την πραγματικότητα κάποιων ανθρώπων που ποτέ δεν θα γνώριζα κι εκείνη γιατί μες στην ατυχία της απέκτησε άλλη μια οικογένεια».
Πώς μπορείτε να βοηθήσετε τα Παιδικά Χωριά SOS
- Με κατάθεση σε τραπεζικούς λογαριασμούς: Εθνική Τράπεζα - 104/48022763 / Alpha Bank - 101-002101-161787 / Τράπεζα Πειραιώς - 5026-020155-199 / EFG-Eurobank - 0026.0141.40.0200048850
- Με χρέωση πιστωτικής κάρτας Visa/Mastercard/ American Express, καλώντας στο 210 3313.661
- Με επίσκεψη στο Παιδικό Χωριό SOS Βάρης και προσφέροντας είδη διατροφής και καθαρισμού, φάρμακα, βιβλία κ.ά. Πληρ.: 210 8970.748
- Όποιος θέλει να συμβάλει στην ανατροφή και τη μόρφωση ενός παιδιού που μεγαλώνει σε οικογένεια SOS μπορεί να γίνει ανάδοχος γονιός με € 300 το χρόνο. Πληρ. 210 3313.661
- Αν είστε στέλεχος σε εταιρεία ή ελεύθερος επαγγελματίας μπορείτε να δώσε την επαγγελματική δυνατότητα σε ένα παιδί για να εργαστεί κοντά σας. Πληρ.210 8650.111
Έργο της Μανταλένας Αγγελέτου από την έκθεση «De Loin...», που παρουσιάστηκε στην αίθουσα τέχνης «Αστρολάβος» τον Νοέμβριο του 2010
12°
