Διηγείται ο Μανόλης Κορρές καθηγητής αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ
Ακόμη και χωρίς τον περίκλειο Παρθενώνα και τα άλλα ανυπέρβλητα αριστουργήματα της κλασικής εποχής, δηλαδή μόνο τα ερείπια των ναών της αρχαϊκής εποχής και τα προγενέστερα αυτών μυκηναϊκά τείχη, η Ακρόπολη και πάλι θα αποτελούσε το σπουδαιότερο μνημειακό σύνολο της χώρας: ο σολώνειος - πεισιστράτειος Παρθενών, ο κλεισθένειος Παρθενών, ο πρώτος μαρμάρινος Παρθενών, ο ναός της Αθηνάς Πολιάδος και τα αρχικά Προπύλαια, πέντε κτίρια των οποίων η πλήρης μορφή προσεγγίζεται βάσει σπουδαιότατων λειψάνων, απετέλεσαν σταθμούς της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η έρευνα σ’ αυτό το πανάρχαιο παρελθόν της Ακροπόλεως απέκτησε ιδιαίτερη ένταση μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα το 1906.
Εξ αφορμής των αναστηλωτικών έργων στο Ερεχθείο, επιστήμονες της ακόμη αρτιγέννητης Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα ζήτησαν την άδεια για μια συστηματική μελέτη της αρχιτεκτονικής. Ένας από αυτούς ο L.B. Holland βρίσκεται μέσα σε ένα Ερεχθείο κατάκοσμο με τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της κλασικής διακοσμητικής, ιωνικά κιονόκρανα, μαρμάρινα κεντήματα, δαντέλες από μάρμαρο. Ωστόσο, πολύ περισσότερο τον ενδιαφέρουν κάτι άμορφες πέτρες, βαθιά στα θεμέλια του Ερεχθείου. Εκεί παρατηρεί με μεγάλη προσοχή τα πάντα και καταλήγει σε μία εκπληκτική ανακάλυψη: τι προηγήθηκε του Ερεχθείου περίπου μια χιλιετία παλιότερα. Ανακάλυψε καλύβες προϊστορικές σε μεγάλο βάθος, αλλά και σκιές από τοίχους που ανήκουν στη Μυκηναϊκή Ακρόπολη. Κι έτσι έγινε δυνατόν να αποκατασταθεί ένα μέρος της μυκηναϊκής Ακροπόλεως.
Θα κυλήσει ο καιρός και θα ακολουθήσουν οι σκοτεινοί αιώνες, οι οποίοι συνήθως αποδίδονται στη μεγάλη αναστάτωση που προκάλεσε μια μεγάλη μετακίνηση λαών ή ελληνικών φύλων. Τα μεγάλα κέντρα του μυκηναϊκού κόσμου έχουν σχεδόν ερημωθεί, η παλιά γραφή έχει λησμονηθεί, ο πληθυσμός έχει ελαττωθεί, ο υλικός πολιτισμός είναι πτωχότατος. Αυτό, όμως, που έχει σημασία είναι ότι τον 9ο αιώνα αρχίζει η ανάκαμψη, η οποία προϋποθέτει θεσμική ανασυγκρότηση. Τότε μπαίνουν τα θεμέλια του θεσμού που είναι γνωστός ως η πόλις ή πόλις κράτος, το οποίο σημαίνει μια υψηλού βαθμού οργάνωση και διοίκηση των κοινωνιών. Έννοιες όπως ο πολίτης, ο οπλίτης, ο φορολογούμενος, ο ελεύθερος, ο δούλος αποκτούν το πολιτικό τους περιεχόμενο στην Αθήνα. Ο πλούτος κάποιων οικογενειών συμπορεύεται με δημοκρατική αύξηση. Αυτός ο πλούτος αρχίζει και φαίνεται στα ταφικά αγγεία που κοσμούν τους μεγάλους τάφους στον Κεραμεικό, έργα προβολής των μεγάλων οικογενειών. Τότε ακριβώς αρχίζουν και οι πρώτες ταξικές και πολιτικές ζυμώσεις, που έχουν ως αποτέλεσμα τη συνεχή μεταβολή του πολιτεύματος.
Είναι η εποχή του δυτικού αποικισμού προς την Κάτω Ιταλία και Σικελία. Αυτό το φαινόμενο συμπορεύεται και με την εμφάνιση της ώριμης ελληνικής γραφής. Το πρώτο πλήρες και ολοκληρωμένο αλφάβητο στον κόσμο. Το ελληνικό αλφάβητο χρησιμεύει για την ικανοποίηση ανώτερων αναγκών, όπως η ποίηση, η λογοτεχνία, και όχι όπως συνήθιζαν οι παλιότεροι πολιτισμοί που το χρησιμοποιούσαν για τη διεκπεραίωση λογιστικών και διοικητικών εγγράφων, μια τυποποιημένη διατύπωση. Και μαζί έρχονται τα πανελλήνια ιερά και οι πανελλήνιοι αγώνες. Με τον αποικισμό οι Έλληνες αισθάνονται ότι χάνουν για πρώτη φορά την παλιά τους εγγύτητα και χρειάζονται πλέον ισχυρότερα μέσα για τη διατήρηση των παλαιών παραδοσιακών δεσμών. Συναντώνται για τις γιορτές στην Ολυμπία πρώτα και αργότερα στους Δελφούς. Η Αθήνα θα έχει την Ακρόπολη με παρόμοια εξέλιξη. Έχει τις αθηναϊκές γιορτές, οι οποίες όμως δεν θα γίνουν ποτέ πανελλήνιες. Τα Παναθήναια και οι χώροι που στέκουν γύρω και εξυπηρετούν τη γιορτή είναι έργα όλα σα σύνολο συγκρίσιμα με της Ολυμπίας και των Δελφών. Οφείλονται, όμως, στην ιδιαιτερότητα και την αξία της Αθήνας και όχι στο ότι η Ακρόπολη υπήρξε ποτέ ένα πανελλήνιο κέντρο.
Ο προηγούμενος Παρθενών ήταν τόσο παλιός ώστε να τον έχουν προλάβει και να τον έχουν καταστρέψει οι Πέρσες. Αργότερα εμφανίστηκε μια ανατρεπτική άποψη: ότι αυτός ο προηγούμενος Παρθενών δεν έγινε πριν, αλλά μετά τα Περσικά. Και τότε αναρωτιέται κανείς: γιατί να κτίσουν έναν Παρθενώνα επί Κίμωνος και μετά να έρθει ο Περικλής να τον γκρεμίσει και να χτίσει άλλον στη θέση του; Είναι η εποχή της γενιάς του ’30, η γενιά του μοντέρνου κινήματος που έβλεπε με συμπάθεια τις αμφισβητήσεις της ιστορίας. Επινοήθηκαν ερμηνείες του τύπου φταίνε οι έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις, ο κομματισμός και οι κόντρες. Όταν έφυγε η μία παράταξη, η άλλη γκρέμισε το κτίριο και έφτιαξε έναν άλλο. Θα μπορούσε να είχε γίνει κάλλιστα, αν μάλιστα κανείς έχει μελετήσει το σημερινό Έλληνα κι αν ακόμη υπάρχει ένα ελάχιστο μέρος από το αρχαίο DNA μέσα μας. Αυτό θα ήταν αρκετό για να στηρίξει μια τέτοιου είδους ερμηνεία για την αρχαιότητα. Εμάς όμως δεν μας ενδιαφέρει τι θα ήταν δυνατό, λογικό ή εύλογο στην αρχαία Αθήνα με εκείνους τους ανθρώπους. Μας ενδιαφέρει τι έγινε. Είναι σαν μια αστυνομική ιστορία που μαζεύουμε τα πραγματικά στοιχεία, τις ενδείξεις, τις αποδείξεις. Με έρευνες που έχουμε κάνει, όπου μπορεί να φτάσει ενδοσκόπιο ή άλλο εργαλείο, έχουμε ανακαλύψει ότι το κτίριο έχει καταστραφεί από την πυρπόληση ικριωμάτων. Καταλαβαίνετε ότι αυτοί που σκέφτονται πολύ πολύ πολιτικά λένε και βλακείες.
Το Ερεχθείο δεν πήγε καλά. Δεν το ήθελαν οι τολμηροί δημοκράτες διότι ήταν συνδεδεμένο με τη συντηρητική πτέρυγα των Αθηναίων. Μετά την ήττα με το λιμό ξύπνησε μια δεισιδαιμονία, μια θρησκευτικότητα έντονη. Ήταν μια αντίδραση εναντίον του Περικλή. Επί Περικλέως μπήκαν στη ζωοφόρο ανθρώπινες μορφές. Αυτό δεν είχε γίνει ποτέ και δεν επιχειρήθηκε ξανά. Ήταν θράσος, ήταν μια ύβρις. Στα χρόνια της στιλπνής δημοκρατίας είχε ατονήσει πολύ η δεισιδαιμονία. Το Ερεχθείο έχει μια ιδιοσυγκρασιακή διάταξη των χώρων, μια ανυπέρβλητη πρωτοτυπία. Υπάρχει λόγος. Είναι το μνημείο της αυτοχθονίας, κοιτάζει στο παρελθόν, ενώ ο Παρθενών κοιτάζει προς το μέλλον.
Ο Παρθενώνας είναι το μανιφέστο της αθηναϊκής υπερδύναμης. Είναι σα να λέει: ξεκινάμε από εδώ για να κατακτήσουμε την Ελλάδα. Το Ερεχθείο είναι το παρελθόν, η αυτογνωσία. Εκεί στεγάζεται η ειρηνική Αθηνά η Πολυάς, η οποία προστατεύει τον οίκο της και τις ειρηνικές εργασίες. Στον Παρθενώνα είναι ο πόλεμος. Η Παρθένος Αθηνά είναι όρθια με τα όπλα στο χέρι. Και ο χρυσός στα θεμέλια προοριζόταν για τη χρηματοδότηση του πολέμου. Ακόμα και το ένδυμα της Αθηνάς μπορούσε να στηρίξει τη μισθοδοσία του στρατού για πολλούς μήνες. Ο Παρθενώνας είναι ο πόλεμος και το Ερεχθείο η ειρήνη. Δεν μπορούσε να υπάρξει κράτος χωρίς αυτά τα δύο σύμβολα.
Μέσα σε δύο χρόνια αναρριχήθηκε στην 25η θέση του παγκόσμιου καταλόγου των 100 δημοφιλέστερων μουσείων σύμφωνα με έρευνα του «International Art Newspaper» τον Απρίλιο του 2011.
16°
