Αποχαιρετισμός και στοχασμός επί μιας έκθεσης που συζητήθηκε όσο καμιά άλλη φέτος στη Θεσσαλονίκη και για έξι μήνες μετέφερε στον Βορρά μια συμπυκνωμένη εικόνα της Μεσογείου και όσων δεινών την ταλανίζουν
Επτά έργα από τη φετινή πολυσυζητημένη Biennale 5 της Θεσσαλονίκης
Είμαι τζάνκι της τέχνης, στα μουσεία θα μπορούσα να ζήσω όλη μου τη ζωή, πάω και ξαναπάω στις εκθέσεις, στέκομαι ευλαβικά μπροστά στα έργα, τα κοιτώ, καμιά φορά τριπάρω και υποψιάζομαι πως με κοιτάζουν κι αυτά. Και δεν θυμάμαι τα τελευταία χρόνια στη Θεσσαλονίκη να περνώ και να ξαναπερνώ από μια έκθεση, όπως αυτή της φετινής Biennale 5. Ίσως το απόλυτα επίκαιρο κόνσεπτ και ο προβληματισμός της, ίσως το άρτιο των χώρων αλλά και των δράσεων, όλα μαζί πάντως μου προκάλεσαν μια παράκρουση: κάθε που ο δρόμος μ’ έβγαζε προς τη ΔΕΘ, όπου φιλοξενούνταν η κεντρική της έκθεση, δεν έχανα ευκαιρία και τρύπωνα εντός. Μ’ έπιασε. Με ταρακούνησε, με συγκλόνισε αλλά και με… συντόνισε.
Απανωτοί διακτινισμοί στην γκρίζα ζώνη της αναμονής που λέγεται Μεσόγειος. Αυτό ήταν το κλειδί και η μέθοδος ανάγνωσης. Τα ερωτήματα αλλά και ο προβληματισμός: σε συνθήκες κενού, οικονομικής κρίσης, αιματηρών πολέμων διαρκείας και μεταναστευτικής απόγνωσης, όπως μεταδίδεται στις ζωντανές συνδέσεις με τα σαπιοκάραβα να μεταφέρουν ψυχές, το όνειρο για μια νέα ζωή γίνεται θάνατος. Ή δυστυχισμένα προσφυγικά καραβάνια απελπισίας σε δρόμους για το πουθενά. Και στο βάθος να αχνοφέγγει η Ευρώπη. Για τους λίγους. Τους τυχερούς.
Μπορείς να ονειροπολήσεις, να συλλάβεις και να περιγράψεις την απαραίτητη προοδευτική συνθήκη που θα οδηγήσει στην υπέρβαση και θα δώσει λύση στο αδιέξοδο; Γιατί αυτός είναι ο καθοριστικός ρόλος που καλείται να διαδραματίσει η τέχνη σήμερα: μετά την κριτική, επιβάλλεται να επιδείξει, να προτείνει και να καταπιαστεί ενεργά με καινούργιες πρακτικές.
Συνομιλώντας συμβολικά με έναν αφορισμό του Αντόνιο Γκράμσι, οι καλλιτέχνες που συμμετείχαν στην Biennale 5: Παλιές διασταυρώσεις / Make it New αλλά και η επιμελήτρια της Κεντρικής Έκθεσης, Κατερίνα Γρέγου, παρουσίασαν έργα-εκδοχές φωτιάς και φλόγας με επίκεντρο τη σημερινή Μεσόγειο ως ζώνη κρίσης.
«Η πρόκληση της νεωτερικότητας είναι να ζεις δίχως ψευδαισθήσεις μα και δίχως απογοήτευση. […] Είμαι απαισιόδοξος λόγω ευφυΐας και αισιόδοξος λόγω θέλησης» έγραψε ο μέγας Ιταλός διανοούμενος και μαρξιστής στοχαστής Γκράμσι στα «Τετράδια της Φυλακής». Και πάνω σ’ αυτό τον άξονα περιήγησης και «πράξης» αυτό που παρουσιάστηκε θεματικά ήταν μερικά από τα κρίσιμα ζητήματα που ταλανίζουν τη «διακεκαυμένη ζώνη» της Μεσογείου, επηρεάζουν την πραγματικότητα και προκαλούν σε δράση.
Μια εντυπωσιακή έκθεση που συζητήθηκε, μιας και τόσο το θεωρητικό της πλαίσιο όσο και οι ζυμώσεις που προκάλεσε, πέτυχαν να παραγάγουν ένα διάλογο και έναν ασυνήθιστο προβληματισμό: είδα πηγαδάκια άγνωστων αναμεταξύ τους ανθρώπων να συζητούν μπροστά στα έργα, όπως και μέγα πλήθος να πλαισιώνει τις παράλληλες δράσεις της. Δεν ήμουν λοιπόν ο μόνος.
Ήταν όλη η Θεσσαλονίκη που την άγγιξε η Γρέγου. Και δεν είναι τυχαίο πως στα καφέ, στα φιλότεχνα αλλά και στα τοπικά Μέσα, η Biennale 5 παρακίνησε σε διάλογο και συζητήσεις. Δεν είναι τούτο σάμπως ένας δείκτης επιτυχίας; Μια συναίσθηση πως η πόλη καλωδιώθηκε και συντάχθηκε με την πρώτη ύλη που της προσφέρθηκε;
Κι έτσι καθώς τελείωσε η Biennale 5, είπα να συντάξω ένα ραπόρτο, όχι απολογιστικό και ξερά δελτιοτυπικό, μα σαν προσωπικό ημερολόγιο περισσότερο, για κάποιους δημιουργούς και έργα, που το τελευταίο πεντάμηνο, όσο διήρκεσε η έκθεση, τα επισκεπτόμουν και δεν χόρταινα να τα κοιτάζω και να τα συζητάω. Γιατί είμαι τζάνκι της τέχνης. Μακάρι στα μουσεία να περνούσε όλη μου η ζωή. Και να κοιτάω, μόνο να γεύομαι και να κοιτάω.
«Δικαιοσύνη Βουντού για τους οικονομικούς παράγοντες» James Beckett
Πορτρέτα 38 διευθυνόντων συμβούλων τραπεζών και κορυφαίων παραγόντων της παγκόσμιας οικονομίας, σχεδιασμένα λαϊκά, απλοϊκά, λες κι από χέρι υπαίθριου ζωγράφου. Με μια πέτρα μπροστά από κάθε εικόνα, από τα μέρη που γεννήθηκαν ή πέρασαν την παιδική τους ηλικία. Κι όχι από διαδηλώσεις, όπως νόμιζα στην αρχή, που τους την εκτόξευσαν. Σαν πεσμένα είδωλα, σαν καλτ φετιχιστικές φιγούρες. Οι περισσότεροι στέκονταν μπροστά στον Στρος Κάαν και τη Λαγκάρντ. Τι σου κάνει η οικειότητα!
«Η Ιστορία δεν είναι δική μου» Mounir Fatmi
Κάποιος προσπαθεί να γράψει σε μια γραφομηχανή με σφυριά. Η μανία του το μόνο που παράγει είναι δυσανάγνωστα κείμενα. Ένα βίντεο-σχόλιο για το τι θα πει λογοκρισία και βία, όπως και υποχρεωτική θυσία από πλευράς καλλιτέχνη της ελευθερίας της έκφρασης, προκειμένου να προστατεύσει, αν όχι το έργο του, τουλάχιστον την ίδια του τη ζωή.
«Τέσσερα χρόνια να ονειρεύεσαι επικίνδυνα, 2011-2014» Ganzeer
Ένας θρυλικός Αιγύπτιος καλλιτέχνης του δρόμου, γραφίστας, εικονογράφος, μπλόγκερ και ακτιβιστής, που κυνηγημένος από την αστυνομία, δραπέτευσε στη Νέα Υόρκη. Στην έκθεση παρουσιάστηκε μια εγκατάσταση με αφίσες και πρότερες παρεμβάσεις του σε δημόσιους χώρους, με δεσπόζουσα εικόνα αυτήν της μεγάλης γάτας, σύμβολου ελευθερίας και περηφάνιας του αιγυπτιακού λαού.
«Γάμος της κρίσης στο Ρίο, Ελλάδα» Nick Hannes
Ένα σύνολο φωτογραφιών από τη Γάζα έως την Πάτρα, προϊόν των περιπλανήσεων του καλλιτέχνη στη Μεσόγειο. Με δεσπόζουσα αυτή του περίφημου γάμου, όπου γλέντι, σουρεαλισμός, νότος και εύφλεκτα υλικά παρουσιάζουν την εικόνα μιας αιχμηρής αντίθεσης: ζωή και θάνατος, εν χορώ και περίπλοκα αξεδιάλυτα.
«Τα παιδιά της ανησυχίας» Μιχαήλ Καρίκης
Μια κατεστραμμένη λόγω γεωθερμικής απομύζησης γη στην Τοσκάνη επανακαταλαμβάνεται από το γέλιο και το παιχνίδι των μικρών παιδιών. Με την εγκατάλειψη, τη μόλυνση και τη δυστοκία να σαρώνονται από την ιαχή «Η αγάπη είναι ο θεσμός της Επανάστασης». Μια κατηγορηματική επιβεβαίωση πως μόνο τα όνειρα μπορούν να κερδίσουν τη μάχη με το δυστοπικό σήμερα.
«Deflants’ Potraits» Anila Rubiku
Κεντήματα και σιδηροκατασκευές φτιαγμένα από θύματα ενδοοικογενειακής βίας που εκτίουν ποινή φυλάκισης σε αλβανικές φυλακές. Γυναίκες κρατούμενες που σχεδιάζουν την ελπίδα ή τη δυνητική ελευθερία τους, με πρώτη ύλη το μέσο εγκλεισμού τους.
«Ένας παγετώνας στο τραπέζι μας» Νίκος Τρανός
Μια χαοτική γλυπτική εγκατάσταση από ανθρωπόμορφα κτίρια και προϊστορικές βλαστήσεις, μια ασφυκτική τοποθέτηση ετερόκλητων οργανισμών παραμορφωμένων με χιούμορ αλλά και σκωπτικό τόνο, που όσο και να προσπαθεί το ροζ χρώμα να της προσδώσει πινελιά αθωότητας, δεν καταφέρνει να επικαλύψει τη βία του πολιτισμού επί του αστικού αλλά και επί του φυσικού τοπίου.
