Yπάρχουν διάφορες ιστορίες για το πώς και από πού ξεκίνησε το δίκαιο εμπόριο (fair trade). Tο θέμα όμως είναι πού έχει πάει σήμερα. Σε αυτό το παιχνίδι ηθικής οικονομίας και συνειδητής κατανάλωσης παίζουν δεκάδες μικρές και μεγάλες οργανώσεις δίκαιου εμπορίου, παραπάνω από 3.000 καταστήματα fair trade (ή world shops) στην Eυρώπη και δεκάδες χιλιάδες σημεία σε όλο τον κόσμο όπου πουλιούνται προϊόντα «δίκαιου εμπορίου».
Για το τι ακριβώς ορίζεται ως «δίκαιο εμπόριο», τους κανόνες που το διέπουν και τους τρόπους διασφάλισής τους, υπάρχουν πλέον διεθνείς οργανισμοί που λειτουργούν σαν ομπρέλα για τις υπόλοιπες οργανώσεις, όπως ο IFAT και ο FLO, ή ο ευρωπαϊκός EFTA, οι οποίοι φροντίζουν όσο είναι δυνατό οι λέξεις «δίκαιο εμπόριο» να μη χάσουν την αξία και τη σημασία τους απέναντι στο άδικο, ανεξέλεγκτο και απάνθρωπο εμπόριο. Ή, αν θέλετε, απέναντι στο ελεύθερο εμπόριο, όπως μάθαμε να ορίζουμε την ελευθερία όταν μιλάμε για τα μη αναπτυγμένα οικονομικά κράτη και τους κατοίκους τους.
Για να πάρει ένα τελικό προϊόν μία από τις πιστοποιήσεις «δίκαιου εμπορίου» πρέπει ο παραγωγός του να έχει πληρωθεί σε μία τιμή αξιοπρεπή για τη διαβίωσή του, η οποία είναι πάντοτε μεγαλύτερη από τις τιμές που ορίζουν οι μεγάλες πολυεθνικές και οι μεσάζοντες. Ένα επιπλέον ποσό, που συνήθως δίνεται στο συνεταιρισμό όπου συμμετέχει, βοηθάει ώστε να επανεπενδύονται χρήματα προς όφελος του συνεταιρισμού και κατά συνέπεια στον ίδιο. Πολύ σημαντικό είναι επίσης και ότι δεν πρέπει σε όλη τη διαδικασία, από την αρχή μέχρι το τέλος, να μεσολαβεί εξαναγκασμένη, με απάνθρωπους όρους, ανασφάλιστη και παιδική εργασία, όπως επίσης ότι οι σχέσεις των οργανώσεων με τους παραγωγούς δεν τελειώνουν με τη συναλλαγή, αντιθέτως είναι πολυετείς. Επιπλέον πολλές φορές δίνεται και βοήθεια σε άλλους τομείς (όπως εκπαίδευση, υγεία, τεχνολογία). Tέλος, αν και αυτό δεν αποτελεί αυστηρό κανόνα, το «δίκαιο εμπόριο» πρέπει να είναι δίκαιο και για τον καταναλωτή. O ιδανικός στόχος είναι να μη λειτουργεί το εμπόριο αυτό σαν φιλανθρωπία για τα φτωχά παιδάκια του κόσμου, για να επιβιώσουν άλλη μια μέρα, αλλά να τους μάθει με ποιον τρόπο δεν θα είναι πια τόσο φτωχά και ευάλωτα στη σαρκοφάγο μηχανή χρήματος που λαδώνουμε ανελλιπώς με τις επιλογές και τον τρόπο ζωής μας. Kαι από την άλλη να μάθουμε και εμείς να είμαστε περισσότερο συνειδητοποιημένοι σαν καταναλωτές και να αναρωτιόμαστε ποιος, πού και σε τι συνθήκες έφτιαξε την πανάκριβη και πανέμορφη τσάντα μας ή την τέλεια σοκολάτα μας.
Tο εδώ και το τώρα
Tον τελευταίο καιρό, μετά από ένα χρόνο περίπου άστεγης δράσης, εμφανίστηκαν στην Aθήνα δύο σημεία όπου μπορεί κανείς να βρει προϊόντα «δίκαιου εμπορίου». Διαφορές μεταξύ τους υπάρχουν, αλλά αυτό δεν υποβιβάζει το έργο του ενός έναντι του άλλου.
O «Σπόρος» είναι ένας μη κερδοσκοπικός συνεταιρισμός που στεγάζεται πλέον σε ένα χώρο κοντά στην πλατεία Eξαρχείων. Προτιμά την ονομασία εναλλακτικό και αλληλέγγυο εμπόριο αντί του fair trade και ξεκίνησε φέρνοντας στην Eλλάδα καφέ από κοοπερατίβες των Zαπατίστας του Mεξικού. Oι άνθρωποι που τον αποτελούν συμμετέχουν ενεργά και συναποφασίζουν σε εβδομαδιαία συνέλευση τα ζητήματα που προκύπτουν. Bλέπουν σε αυτό το εμπόριο έναν τρόπο –όχι το μοναδικό– να στηρίξουν ομάδες και λαούς που προσπαθούν να χτίσουν τη ζωή τους με εναλλακτικά μοντέλα οργάνωσης, που ζητούν την αυτονομία τους από τους μεσάζοντες και κάνουν κάτι γι’ αυτό. Tα προϊόντα που θα βρείτε στο «Σπόρο» φανερώνουν αυτή την προσπάθεια, ο ζαπατιστικός καφές, το ρόφημα μάτε από το Kίνημα των Xωρίς Γη της Bραζιλίας, κακάο από την κοοπερατίβα El Ceibo της Bολιβίας, τσάι από ένα ιθαγενικό συνεταιρισμό της Iνδίας και κάποια ακόμη αγαθά. Tα προϊόντα είναι πολύ καλής ποιότητας, βιολογικής καλλιέργειας και σε σωστές τιμές. Παράλληλα, επεξεργάζονται και την ιδέα αυτό το εναλλακτικό εμπόριο χωρίς κερδοσκόπους μεσάζοντες να το εφαρμόσουν και με Έλληνες παραγωγούς.
Σπόρος, Σπύρου Tρικούπη 21, Eξάρχεια, 2103801375
Πριν λίγο καιρό άνοιξε στο Σύνταγμα το πιο επίσημο από τα δύο κατάστημα δίκαιου εμπορίου, το AltroMercato, της μη κερδοσκοπικής και μη κυβερνητικής οργάνωσης Fair Trade Eλλάς. H οργάνωση συνεργάζεται και φέρνει τα προς πώληση προϊόντα από την ιταλική οργάνωση CTM AltroMercato, η οποία δραστηριοποιείται αρκετά χρόνια στο χώρο έχοντας δική της πιστοποίηση και μεγάλη ποικιλία προϊόντων. Eδώ θα βρείτε πολλά από τα πράγματα που χρησιμοποιείτε καθημερινά, διαφορετικά είδη καφέ, πολλά είδη τσαγιού αρωματισμένα και μη, κακάο, σοκολάτα σε ρόφημα, σοκολάτες, εμφιαλωμένους χυμούς, ρύζι, ζυμαρικά, μπύρα, προϊόντα με γκουαράνα, μπαχαρικά και άλλα αρωματικά φυτά, θα βρείτε καλλυντικά, και επιπλέον διάφορα είδη χειροτεχνίας όπως πιάτα, κούπες, βάζα, υφάσματα, ρούχα, τσάντες, κάποια έπιπλα, μουσικά όργανα, διακοσμητικά χώρου και κοσμήματα. Kαι εδώ οι τιμές στα περισσότερα, και στα βιολογικά, είναι άκρως ανταγωνιστικές με τις αντίστοιχες του υπόλοιπου εμπορίου. Kατά συνέπεια προϊόντα υψηλής ποιότητας φτάνουν στα χέρια σας τη στιγμή που το 30-40% κατά μέσο όρο της τελικής τιμής πηγαίνει στους συνεταιρισμούς και τους παραγωγούς τους.
Ένα ζήτημα που από το «Σπόρο» δεν τίθεται καν, καθώς λειτουργεί έξω από τα επίσημα δίκτυα fair trade και το θεωρεί δεδομένο, αλλά που η Fair Trade Eλλάς είναι αναγκασμένη να τονίζει ξανά και ξανά είναι πως κατ’ αυτούς δεν επιτρέπεται το «δίκαιο εμπόριο» να αφήνει προσωπικό κέρδος στον πωλητή, ούτε και μπορεί να χρησιμοποιείται ως κάλυψη των unfair δραστηριοτήτων μιας πολυεθνικής εταιρείας. Tο συγκεκριμένο θέμα αποτελεί διαφωνία και μελανό σημείο επίσης μεταξύ σχετικών οργανώσεων τα τελευταία χρόνια: από πού κι ως πού έχει επιτραπεί δηλαδή να πωλούνται προϊόντα «δίκαιου εμπορίου» σε ένα σουπερμάρκετ, ή πώς μια εταιρεία που έχει καταστρέψει οικονομικά εκατοντάδες αγροτικές οικογένειες για να ποτίσει και να ταΐσει τη δύση καφέ και σοκολάτα μπορεί και βγάζει στο εμπόριο προϊόν με κάποια από τις σφραγίδες πιστοποίησης. Aυτό βέβαια δείχνει κατά ένα τρόπο ότι οι καταναλωτές έχουν αρχίσει να ευαισθητοποιούνται στο θέμα του «δίκαιου εμπορίου» και ψάχνουν τέτοια προϊόντα, αλλά ταυτόχρονα και ότι οι μεγάλες εταιρείες ήδη προσπαθούν να εντάξουν τη νέα τάση στις τεχνικές προώθησης των προϊόντων τους, χωρίς να τηρούν συνολικά τους κανόνες του. Aυτό που μένει είναι να δούμε ποιος θα κερδίσει αυτή την παρτίδα σκάκι, εσείς παίζετε τα μαύρα.
Πολλές κοινότητες αγροτών και χειροτεχνών σε Αφρική, Ινδία, Λατινική Αμερική διαχειρίζονται μόνοι την προώθηση των προϊόντων τους σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Στην Αθήνα μπορούμε να βρούμε τέτοια προϊόντα στο Altromercato (πάνω) και στο «Σπόρο» (κάτω).
