Συρία, μέρες του 2009

Βρέθηκα στη Συρία τον Οκτώβρη του 2009. Έκανε πολλή ζέστη σαν καλοκαίρι. Θυμάμαι τη Δαμασκό πνιγμένη στη σκόνη - τα κτίσματα από πωρόλιθο να είναι ένα με το βραχώδες τοπίο, μια ικτερική ατμόσφαιρα παντού σαν μπαγιάτικο βιβλίο που οι σελίδες του πάλιωσαν και κιτρίνισαν.

Ήταν ένα ταξίδι που διοργάνωνε τότε το υπουργείο Τουρισμού της χώρας για να προωθήσει τη Συρία ως τουριστικό προορισμό. Δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο είχαμε μαζευτεί για μια βδομάδα σε μια περιοδεία κατά μήκος του «δρόμου του μεταξιού»: Τα παλιά τα χρόνια, η Συρία ήταν η εμπορική πύλη της Ανατολής στη Μεσόγειο. Μας είχαν χωρίσει σε ομάδες ανά χώρα και μας είχαν βάλει οδηγό και έναν διερμηνέα στη γλώσσα μας. Μα παρά την ισχυρή θέληση της κρατικής μηχανής του Άσαντ να βγάλει μια εξωστρέφεια, οι τουριστικές υποδομές της Συρίας ήταν ακόμα στα σπάργανα. Στην Παλμύρα, έναν αρχαιολογικό χώρο παγκόσμιας φήμης και μεγάλης ιστορικής αξίας, η μικρή πόλη έμοιαζε με παζάρι στη μέση του πουθενά, μες στο χώμα. Είχαμε μείνει σε ένα ξενοδοχείο που είχε ξεφυτρώσει στη μέση της ερήμου, μόλις που είχε ανοίξει. Τα γκαρσόνια σκόνταφταν το ένα πάνω στο άλλο, ήταν φανερό ότι δεν ήξεραν τη δουλειά. Τώρα, δεν θα υπάρχει πιθανόν τίποτα εκεί – η ίδια η Παλμύρα υπέστη ανεπανόρθωτες ζημιές από τους μαχητές του ISIS.

Θυμάμαι τις γιγαντοαφίσες με τη φιγούρα του Άσαντ παντού στους δρόμους της Δαμασκού και τον μουεζίνη που ακουγόταν από το χάραμα σ’ όλη την πόλη. Τη θορυβώδη αγορά και τα καταστήματα με αρώματα στη Χομς. Στη Χάμα, σε έναν καταπράσινοδημόσιο κήπο, τα πιτσιρίκια στέκονταν κάτω από τους περίφημους ξύλινους νερόμυλους Νόρια και περίμεναν να φτάσουν στα μέτρα τους για να τους καβαλήσουν, να ανεβούν ψηλά και στο κατάλληλο σημείο να βουτήξουν στον ποταμό Ορόντη. Στάθηκα εκεί και περίμενα για αρκετά δευτερόλεπτα, μέχρι να φωτογραφήσω την «αποφασιστική στιγμή» της βουτιάς.

Στο μεσαιωνικό Κάστρο των Ιπποτών ο αέρας μας έπαιρνε τα μαλλιά και την ανάσα. Το ίδιο βράδυ έπεσα στο κρεβάτι με τη χειρότερη γαστρεντερίτιδα της ζωής μου. Κάλεσαν έναν γιατρό που μιλούσε άψογα ελληνικά. Είχε σπουδάσει στη Σαλονίκη. Το Χαλέπι δεν το είδα ποτέ –ήμουν εκεί, αλλά κρεβατωμένη στο ξενοδοχείο με πυρετό και ενέσεις. Όταν συνήλθα, την έβγαζα με τσάι μέντα.

Έχω ταξιδέψει στις περισσότερες χώρες της Μέσης Ανατολής, Αίγυπτο, Ισραήλ, Ιράκ, Τουρκία, μα πουθενά δεν ένιωσα τόσο ασφαλής όσο στη Συρία, προπάντων ως γυναίκα. Τριγύριζα στους ήσυχους δρόμους χωρίς ποτέ κάποιος να με ενοχλήσει – το αντίθετο, οι άνθρωποι ήταν παντού φιλικοί και διακριτικοί. Φιλόξενοι. Είχαν αγνότητα, την αφέλεια της άγνοιας για όσα επρόκειτο να ‘ρθουν σύντομα και μια ελπίδα ότι μπορούν να ξανοιχτούν στον κόσμο και να δουν καλύτερες μέρες.

Περίπου ένα χρόνο μετά, τον Δεκέμβριο του 2010, ξεκινούσε στην Αίγυπτο και στην Τυνησία η Αραβική Άνοιξη. Και λίγο μετά τις εξεγέρσεις στις υπόλοιπες χώρες, τον Μάρτιο του ’11, ξεκινούσε ο συριακός εμφύλιος. Απ’ όλα τα κινήματα της περιοχής, ο συριακός εμφύλιος είναι ο μόνος που, εφτά χρόνια μετά, δεν έχει κοπάσει ακόμα.

Κι ο νους μου κάθε φορά που ακούω τα νέα[i] πάει σε κείνους τους ανθρώπους που πίστευαν σε καλύτερες μέρες: στον νευρικό μας ξεναγό, τον ευγενή γιατρό του ΑΠΘ, τα πιτσιρίκια που πηδούσαν στον νερόμυλο, τους βεδουίνους που μας έψηναν πίτα και κεμπάπ σε αυτοσχέδια σκεύη μια νύχτα στην έρημο με πανσέληνο, στα γκαρσόνια της Παλμύρας, στον μικροπαντρεμένο μας οδηγό από τη Χομς – την πόλη που είχε ζήσει τη μεγαλύτερη καταστροφή, προτού μάθουμε για τη Γούτα και το Αφρίν. Άραγε να ζουν;

[i] Σύμφωνα με την τελευταία ανακοίνωση της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες τον Μάρτιο του 2018, τα εφτά χρόνια της εμφύλιας σύρραξης στη Συρία έχουν κοστίσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, έχουν εκδιώξει 6,1 εκατομμύρια ανθρώπους από τα σπίτια τους στο εσωτερικό της χώρας και έχουν αναγκάσει 5,6 εκατομμύρια πρόσφυγες να αναζητήσουν ασφάλεια σε γειτονικές χώρες στην περιοχή. Το 69% των κατοίκων ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και το 90% ξοδεύει το μισό ετήσιο εισόδημά του για φαγητό. Περίπου 5,6 εκατομμύρια άνθρωποι υπομένουν συνθήκες όπου απειλείται η ίδια τους η ζωή από πλευράς ασφάλειας, βασικών δικαιωμάτων ή συνθηκών διαβίωσης, και απαιτούν επείγουσα ανθρωπιστική βοήθεια.