Τα προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών, εκπαιδευτικών, καλλιτεχνών, ερευνητών, είναι εξαιρετικά σημαντικά, τόσο για την Ελλάδα όσο και για τη χώρα υποδοχής
Με αφορμή τον εορτασμό των 70 χρόνων εκπαιδευτικών και πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ της Ελλάδας και των Ηνωμένων Πολιτειών του Ιδρύματος Fulbright (23.4.1948 - 23.4.2018) σκέφτηκα ως Fulbright υπότροφος κι εγώ, αλλά και ως Αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ που έχω συμμετάσχει και σε διάφορα άλλα προγράμματα ανταλλαγών, να εκφράσω την άποψή μου για τα οφέλη όλων αυτών των προγραμμάτων (Erasmus, DAAD, International Visitor Leadership Program, κ.λπ.) τόσο στην παιδεία όσο και στον πολιτισμό.
Τα προγράμματα ανταλλαγής φοιτητών, εκπαιδευτικών, καλλιτεχνών, ερευνητών, είναι εξαιρετικά σημαντικά, τόσο για την Ελλάδα όσο και για τη χώρα υποδοχής. Πρόκειται για εκπαιδευτικά προγράμματα και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται καθώς αυτή είναι η μεγάλη αξία τους, μας καθιστούν πολύτιμους πολίτες της χώρας μας. Κατ' αρχάς, η ζωή στο εξωτερικό ξυπνάει ένα είδος δεύτερης ψυχής μέσα στον καθένα μας. Είμαστε πολύ διαφορετικοί άνθρωποι σε διαφορετικά περιβάλλοντα, αποδεικνύεται, νομίζω, από το ότι κάθε υπότροφος έχει βιώσει τη συγκίνηση να γίνει μάρτυρας ενός διαφορετικού εαυτού που αναδύεται στη νέα του χώρα, μαζί με τη συγκίνηση της κατανόησης μιας «περίεργης», «νέας» κοινωνίας. Τα προγράμματα αυτά διευκολύνουν τις πολιτιστικές ανταλλαγές μέσω της άμεσης αλληλεπίδρασης σε ατομική βάση στην τάξη, στο πεδίο, στο σπίτι και στα καθήκοντα ρουτίνας, επιτρέποντας στα άτομα να προβάλλουν τη χώρα τους, να γνωρίσουν την ξένη χώρα, να εκτιμήσουν τις απόψεις και τις πεποιθήσεις των άλλων, τον τρόπο που κάνουν τα πράγματα και τον τρόπο που σκέφτονται. Μέσω της συμμετοχής στην κοινότητα, το άτομο θα αλληλοεπιδράσει με τους οικοδεσπότες του ως ένας προς ένα με ανοιχτό μυαλό σε ένα κλίμα ακαδημαϊκής ακεραιότητας και πνευματικής ελευθερίας, προωθώντας έτσι την αμοιβαία κατανόηση. Επιπλέον, τα προγράμματα ανταλλαγών έχουν σημαντικό και διαρκή τοπικό αντίκτυπο. Όταν επιστρέψουν στις πατρίδες τους, τα ιδρύματα ή τις αίθουσες διδασκαλίας, οι υπότροφοι μοιράζονται τις ιστορίες και τις εμπειρίες τους και συχνά συμμετέχουν σε έργα που ακολουθούν ή συνεχίζουν το έργο που ξεκίνησαν στο εξωτερικό. Αυτή η δέσμευση δημιουργεί ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα που οδηγεί σε διά βίου συνεργασίες μεταξύ των κρατών και των κοινοτήτων.
Η διαβίωση στο εξωτερικό δίνει στους σπουδαστές, στους ερευνητές, σε όλους μας περισσότερες διαστάσεις, που τελικά μας καθιστά πιο πολυδιάστατους έλληνες πολίτες. Μαζί με την απόκτηση μιας συγκεκριμένης κατανόησης ενός ξένου πολιτισμού, συχνά βρίσκω ότι εκείνοι που έζησαν στο εξωτερικό έχουν αποκτήσει μέσα από αυτό μια γενικότερη ενσυναίσθηση με ανθρώπινη διαφορά, έχοντας δει και αυτή τη διαφορά γύρω τους, την οποία και βίωσαν μέσα τους όταν μετακόμισαν. Σκέφτηκα αρκετές φορές ότι ίσως «Το πιο σημαντικό μέρος του ταξιδιού είναι η επιστροφή στο σπίτι» και αυτό φαίνεται να είναι βαθιά αληθινό. Η ζωή στο εξωτερικό κάνει τον καθένα να βλέπει τη χώρα του εντελώς διαφορετικά. Αρχίζει να τη βλέπει συγκριτικά. Τον διδάσκει ότι τόσες πτυχές της κοινωνίας που θεωρεί δεδομένες ή αναπόφευκτες δεν είναι στην πραγματικότητα αναπόφευκτοι τρόποι για να οργανωθεί μια κοινωνία. Μερικά πράγματα στη χώρα του φτάνει να τα εκτιμά περισσότερο, ενώ ταυτόχρονα συνειδητοποιεί ξαφνικά ότι χρειάζεται και κάτι να αλλάξει.
Η διαβίωση στο εξωτερικό μέσω όλων αυτών των προγραμμάτων σίγουρα δίνει στα άτομα περισσότερη αίσθηση ευθύνης να είναι ενεργοί έλληνες πολίτες και να ασχοληθούν με τη χώρα τους διότι, όταν κάποιος βλέπει τα πράγματα από απόσταση, τα βλέπει ως ξεχωριστή και πολύτιμη οντότητα, έναν πιθανό εταίρο σε μια προσπάθεια να ζήσει πιο δίκαια και όχι απλώς να αντιμετωπίζει τη χώρα του σαν ένα τόπο όπου του έμαθε να αναπνέει τον αέρα... (Νομίζω ότι οι αστροναύτες βιώνουν το ίδιο συναίσθημα όταν είναι στο διάστημα: Αγαπούν τη γη περισσότερο όσο τη βλέπουν σαν μια μακρινή, ευάλωτη σφαίρα.)
Πραγματικά πιστεύω ότι πρέπει να ενθαρρύνουμε τους φοιτητές μας και τους συναδέλφους μας να συμμετέχουν σε τέτοια προγράμματα, αλλά και σαν κράτος να ενισχύσουμε τη σύναψη τέτοιων διακρατικών ή διεθνών προγραμμάτων γιατί είναι μια επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό και στη φήμη της χώρας μας στους τόπους στους οποίους πηγαίνουμε. Και για μένα, είναι το ισχυρότερο επιχείρημα για διαρκή επένδυση σε αυτό: Ξοδεύουμε ήδη προβάλλοντας την εξουσία μας στο εξωτερικό. Δεν χρειάζεται να δαπανήσουμε περισσότερο για τη δημιουργία καλών ενεργών πολιτών;
