Θοδωρής Καλλιφατίδης: Στην Ελλάδα πάντα κάποιος άλλος φταίει

«Τα περασμένα δεν είναι όνειρο»... Είναι ζωή;

Είναι ένα σχόλιο στην παραδοσιακή άποψη που εκφράζεται στη λογοτεχνία ότι η ζωή είναι ένα όνειρο. Όμως δεν είναι· ούτε τα περασμένα είναι όνειρο, αλλά το ακριβώς αντίθετο. Άνθρωποι χωρίς έντονη ή κάποια σχέση με το παρελθόν είναι άνθρωποι χωρίς σκιά, χωρίς υπόσταση. Ακόμα και το παρόν είναι το παρελθόν του επόμενου δευτερολέπτου.

Και η λήθη;

Είναι αυτό που δεν συζητάμε γιατί πονάει, διχάζει ή γιατί θέλουμε να καλύψουμε ένα παρελθόν. Αν ο πατέρας σου ήταν μαυραγορίτης, θα έβγαινες να το φωνάξεις; Όχι, θα το έθαβες. Το παρελθόν είναι κάτι που κουβαλάμε. Ωστόσο, δεν πρέπει να το εκμεταλλευόμαστε για λόγους εκδίκησης. Για να προχωρήσει ένας λαός δεν πρέπει να σκέφτεται με όρους εκδίκησης. Χωρίς να πιστεύω πως μπορούμε όλα να τα ξεχάσουμε και να τα συγχωρέσουμε. Η μόνη αποζημίωση μετά από ένα κακό είναι ότι από εδώ και πέρα θα γίνεται κάτι καλύτερο.

Υπάρχει έντονη αυτοβιογραφική πλευρά και σε αυτό το μυθιστόρημα.

Για τον απλό λόγο ότι νέος επηρεάστηκα από κάποια δείγματα γραφής. Όταν ο Χεμινγουέι ήταν στις μεγάλες δόξες του και μας είχε επηρεάσει όλους, έλεγε ότι δεν μπορείς να γράφεις για πράγματα που δεν ξέρεις. Τελικά αν ξέρω κάτι καλύτερα, αυτό είναι η ζωή μου.

Συγγραφέας και μεταφραστής του εαυτού σας... (σ.σ. Ο Καλλιφατίδης ανήκει στις σπάνιες περιπτώσεις της λογοτεχνικής διγλωσσίας)

Αν μετέφραζα άλλον, θα είχα πρόβλημα. Η επιθυμία μου όταν ξαναγράφω τα βιβλία στα ελληνικά, δεν είναι να τα μεταφράσω από τα σουηδικά. Είναι να τα ξαναγράψω στα ελληνικά. Απλά υπάρχει ένα κείμενο το οποίο είναι το ξεκίνημα. Παρατηρώ πως και οι δύο γλώσσες έχουν την ικανότητα η μία να πλουτίζει την άλλη. Αυτό που χωρίζει και πάντα χώριζε τις κοινωνίες είναι το εξής: υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να μάθουν και προσπαθούν, και άλλοι που ούτε θέλουν να μάθουν ούτε προσπαθούν. Η διάθεση του να προσφέρει κανείς το μυαλό του για να καταλάβει τον άλλον δεν είναι πια τόσο διαδεδομένη και εκεί είναι το πρόβλημα.

Στους Μολάους, στη γενέτειρά σας, έδειραν έναν Ολλανδό τουρίστα γιατί θεώρησαν ότι ήταν Γερμανός.

Είναι ένα παράδειγμα όχι των καιρών, αλλά της κατιούσας που έχει πάρει ο πολιτισμός σε όλη την Ευρώπη. Αλληλοδερνόμαστε πλέον. Επεισόδια στην Ολλανδία, στο Παρίσι, στο Λονδίνο, στην Αθήνα. Οπωσδήποτε η κρίση έχει παίξει ρόλο, αλλά περισσότερο έχει σχέση με την απουσία της παιδείας από τη ζωή των νέων ανθρώπων σε όλη την Ευρώπη. Λείπει η παιδεία που σου μαθαίνει να σέβεσαι και να φροντίζεις τον διπλανό σου. Κι εγώ βρέθηκα ξένος σε μια χώρα. Κάποτε ήμασταν αόρατοι. Δεν μας έβλεπαν. Όμως δεν ήμασταν πρόβλημα. Πλέναμε σπίτια, μοιράζαμε τις εφημερίδες, φυλάγαμε τα νοσοκομεία. Δεν τους ενοχλούσαμε. Κάναμε δουλειές που δεν τις ήθελε κανείς. Όταν σπούδαζα και μοίραζα εφημερίδες με 15 βαθμούς υπό το μηδέν, ποιος θα με αντικαταστούσε; Από τη στιγμή που άρχισε να εμφανίζεται η ανεργία, άρχισαν να μας βλέπουν. Και γίναμε εμπόδιο. Και η αντίδραση ήταν «να φύγουν αυτοί οι μετανάστες για να γλιτώσουμε εμείς οι Σουηδοί». Αυτές οι αντιδράσεις είναι υπολείμματα κάποιων καταστάσεων και δεν είναι προς τιμήν μας, είτε γίνεται στους Μολάους είτε στην Αθήνα είτε αλλού.

Υπάρχει κάτι θετικό στην ευρωπαϊκή κρίση;

Η θετική πλευρά της κρίσης είναι ότι θα υπάρξει ένα τέλος. Θα καταλάβουμε όλοι ότι κάτι άλλο πρέπει να γίνει. Είναι η θεωρία της καταστροφής. Πρέπει να φτάσουμε στον γκρεμό για να γυρίσουμε πίσω. Πριν φτάσουμε, θα ελπίζουμε ότι δεν υπάρχει γκρεμός.

Και η άνοδος της άκρας Δεξιάς;

Μόνο κατασκευασμένη δεν είναι. Ήταν πάντα ένα ζωτικό τμήμα της ιστορίας μας. Ο φανατισμός, η ξενοφοβία... Τα ονόματα άλλαζαν. Κάποτε ήταν οι ούτως καλούμενοι βασιλικοί, μετά κάτι άλλο και ούτω καθεξής. Πάντα υπήρχαν ακραίες τάσεις. Επιπλέον, δε, ορισμένα από τα χαρακτηριστικά των ακραίων κομμάτων και παρατάξεων υπάρχουν στην καθημερινότητά μας. Για παράδειγμα, η Αιόλου είναι μια οδός για πεζοπόρους. Σήμερα δέκα φορές κόντεψαν να με πατήσουν μηχανάκια. Αυτό τι σημαίνει; Σημαίνει ότι αρκετοί δεν σέβονται τον οποιονδήποτε κανονισμό, δεν σέβονται τον διπλανό τους. Και το ερώτημα είναι, εάν ψάχναμε έναν όρο γι’ αυτό δεν θα το λέγαμε φασιστική τάση; Τότε γιατί εκπλησσόμεθα; Το βλέπουμε σε καθημερινή βάση. Βλέπουμε το παιδί που τρώει σφαλιάρες και δεν λέμε τίποτα. Έχουμε καθήκον όλα αυτά να τα λέμε και να τα αλλάξουμε. Στην ιστορία της Ελλάδος πάντα κάποιος άλλος φταίει. Είναι η εξήγησή μας για όλα. Για τον εμφύλιο φταίνε οι Βρετανοί. Για το πώς είμαστε όπως είμαστε φταίει η Τουρκοκρατία. Δεν έχουμε άλλες εξηγήσεις. Για να το πάμε στο αστείο. Κάποτε είπα σε έναν αγαπητό φίλο: «Ρε συ, παχαίνεις συνέχεια». Και μου απάντησε: «Φταίει η Τουρκοκρατία. Από τότε πεινούν τα κύτταρά μου». Αυτή είναι βάση των ελληνικών εξηγήσεων. Η συνωμοσία εναντίον της Ελλάδας και ότι εμείς δεν παίζουμε παρά το ρόλο του θύματος. Αυτό δεν βοηθάει πουθενά. Τώρα για όλα φταίει η Γερμανία.

Γιατί γράφετε πρώτα στα σουηδικά και μετά στα ελληνικά;

Για τον απλούστατο λόγο ότι τα ελληνικά τα χρησιμοποιώ όταν βρίσκομαι με τους μοναδικούς δύο φίλους που έχω στη Σουηδία και με τους οποίους φύγαμε παρέα από την Ελλάδα. Αυτά τα ελληνικά δεν αρκούν για να με ερεθίσουν, ώστε να γράψω ένα βιβλίο. Η ελληνική γλώσσα έχει τα χαρακτηριστικά της. Και το πιο δυνατό είναι ότι από την αρχαιότητα υπάρχει μία ικανότητα στο να δημιουργούμε ιδέες. Η σουηδική γλώσσα αντίστοιχα έχει άλλες ικανότητες. Έχει δέκα λέξεις για το χιόνι και όχι μία. Έχει δέκα λέξεις για το ποτάμι και όχι μία.

Ποια εικόνα έχουν οι Σουηδοί για την ελληνική κρίση;

Αρχικά πολύ αρνητική. Έλεγαν ότι οι Έλληνες πρέπει να σοβαρευτούν, οι Έλληνες να καταλάβουν. Τώρα τα πράγματα έχουν λίγο αλλάξει. Παρουσιάστηκαν κάποιοι άνθρωποι που είπαν: «Μήπως το παρατραβήξαμε με τα μέτρα;». Δεν μπορείς να καταδικάζεις ένα λαό σε απόλυτη φτώχεια, μιζέρια, χωρίς ελπίδα και να πιστεύεις ότι θα ξεπληρώσει τα χρέη του. Είπαν να βάλουν κι αυτοί νερό στο κρασί τους. Αυτή η τάση θα είχε παρουσιαστεί πολύ νωρίτερα, εάν εμείς είχαμε παρουσιάσει μια ενιαία πολιτική. Εν κατακλείδι, η πολιτική έχει παραδώσει τα ηνία στην οικονομική ηγεσία, η οποία είναι μια άγνωστη γη. Στο εξωτερικό έχουν αρχίσει να συνειδητοποιούν ότι δεν μπορεί ένα οικονομικό σύστημα να μείνει ανεξέλεγκτο. Πρέπει να βρεθεί μια πολιτική ηγεσία που θα κατευθύνει την οικονομική.

Έχετε δηλώσει: «Ο πατέρας μου με έκανε άνθρωπο και η μητέρα μου συγγραφέα».

Το πιστεύω ακόμα αυτό. Οι πατεράδες εκείνων των χρόνων δεν ασχολούνταν με τα παιδιά. Η τρυφερότητα, η θλίψη στα μάτια του άλλου, όλα αυτά τα πήρα από τη μητέρα μου. Όπως πήρα και το χάρισμά της να διηγούμαι μια ιστορία. Βέβαια, η μητέρα είχε ένα ελάττωμα. Γελούσε πριν τελειώσει η ιστορία και τη χαλούσε. Η μητέρα ήταν το αρχείο της οικογένειας. Και όταν κοιτάζω καμιά φορά τα γραπτά μου, αισθάνομαι πως ακούω τη φωνή της.