Υπάρχουν βιβλία που μοιάζουν με μικρές βιβλιοθήκες: Μια συγκλονιστική ιστορία στο κέντρο η οποία δορυφορείται από τόσες ιδέες και σκέψεις, τόσες αποχρώσεις της ανθρώπινης ψυχής!
Πώς να πιστέψεις ότι τις έχει συλλάβει ένας και μόνος άνθρωπος; Αυτός είναι ο «Συνταγματάρχης Σαμπέρ» κι αυτή είναι η μυθιστορηματική διάνοια που λέγεται Ονορέ ντε Μπαλζάκ. Έργο της συγγραφικής νιότης του μεγάλου Γάλλου, ξετυλίγει το δράμα ενός ανθρώπου που από ήρωας των Ναπολεόντειων πολέμων καταλήγει σε ανεπιθύμητο παλιάτσο στην εποχή της Παλινόρθωσης. Πάνω στην κινούμενη άμμο της γαλλικής κοινωνίας ο Μπαλζάκ οικοδομεί χαρακτήρες-αρχέτυπα, ήρωες που ενσαρκώνουν άλλοτε την ιδέα της δικαιοσύνης και της εντιμότητας κι άλλοτε της υποκρισίας και του ευτελούς υπολογισμού.
Στο κυρίαρχο ερώτημα του βιβλίου για τη σημασία των νεκρών μας, ο Γάλλος υπερ-μυθιστοριογράφος μάς ωθεί σε ανατρεπτικές απόψεις. Ένας από τους διακεκριμένους αναγνώστες του, ο Ισπανός συγγραφέας Χαβιέρ Μαρίας, καταθέτει τη δική του εκδοχή. Επιχειρώντας μια πλάγια ανάγνωση του «Συνταγματάρχη Σαμπέρ» στο πρόσφατο μυθιστόρημά του Ερωτοτροπίες, «Οι νεκροί πρέπει να μένουν στη θέση τους και τίποτε δεν πρέπει να αποκαθίσταται. Δεχόμαστε να πενθούμε για αυτούς μες στην ασφάλειά μας, αλλά ως εκεί… Έχουμε χάσει κάποιο πρόσωπο και καθώς ξέρουμε ότι δεν θα επιστρέψει ούτε θα διεκδικήσει εκ νέου το κενό που άφησε πίσω του, είμαστε ελεύθεροι να επιθυμούμε θερμά το γυρισμό του… Πενθούμε τον πατέρα μας, για παράδειγμα, αλλά μας μένουν όσα μας κληροδότησε, το σπίτι, τα χρήματα, τα υπάρχοντά του. Αν επέστρεφε θα μας βύθιζε στην αμηχανία και σε τρομερές αγωνίες...»
Μεταφράζοντας κανείς τον «Συνταγματάρχη Σαμπέρ» εγκολπώνεται, θέλοντας και μη, το μάθημα ανατομίας που παραδίδει ο Μπαλζάκ για το μικρόκοσμο του ανθρώπου. Επιπλέον αντιλαμβάνεται πόσο παρεξηγημένος παραμένει αυτός ο τιτάνας της παγκόσμιας λογοτεχνίας για τον οποίο κάποιοι επιτήδειοι επιμένουν ακόμα στον υποτιμητικό χαρακτηρισμό «ο μετρ της επιφυλλίδας».
Αν κάτι λείπει από τον Μπαλζάκ σε σχέση με τους μεγάλους του εικοστού αιώνα είναι η ελεύθερη συνειρμική γλώσσα που υιοθετήθηκε μετά τις φροϊδικές θεωρίες. Στο δέκατο ένατο αιώνα κυριαρχεί η καρτεσιανή γλωσσική αγωγή που στερεί την αφήγηση από την ποιητική της. Όμως αν κατηγορούσε κανείς τον Μπαλζάκ για αυτό θα ήταν σαν να κατηγορεί κάποιον που ταξίδευε με άμαξα κι όχι με αεροπλάνο σε μια εποχή που το τελευταίο δεν είχε ακόμα εφευρεθεί.
18°
