Tην Κυριακή 15 Μαΐου το βιβλιοπωλείο «Free Thinking Zone» διοργάνωσε στη Μακρόνησο παρουσίαση του μυθιστορήματός του Δημήτρη Φύσσα «Η Νιλουφέρ στα χρόνια της κρίσης» («Εστία» 2015). Η παρουσίαση στοίχισε στο συγγραφέα, όπως έγραψε ο ίδιος, «πλήθος ύβρεων, επικρίσεων μέχρι και απειλών για το βιβλιοπωλείο, ειδικά στο Facebook (αλλά όχι μόνο)».
Το θέμα όμως έχει διαστάσεις που ξεφεύγουν από τις αντιδράσεις του σκοτεινού ή και του λιγότερου σκοτεινού διαδικτύου. Το πρόβλημα δεν αφορά απλά το περίφημο «μενού εξορίας» που ετοίμασε γνωστό εστιατόριο, ούτε το πρόγραμμα περιήγησης του τουριστικού πρακτορείου, ούτε φυσικά τις απόψεις των συμμετεχόντων. Εξάλλου οι απόψεις, όταν κινούνται στο πλαίσιο του σεβασμού του διαλόγου και της δημοκρατικής συζήτησης, ποτέ δεν είναι πρόβλημα. Το πρόβλημα αφορά την ουδετεροποίηση του κακού και της λήθης, την ιδεολογική κάλυψή τους στο όνομα μάλιστα της αποϊδεολογικοποίησης.
Ήταν «μια συγκλονιστική εμπειρία ενάντια στη συλλογική λήθη του διχασμού που κάθε νεοέλληνας πρέπει να ζήσει για να ξέρει» έγραψε το βιβλιοπωλείο στο Facebook. Συλλογική λήθη του διχασμού στη Μακρόνησο; Θα μιλούσαμε για «συλλογική λήθη» του Άουσβιτς, της Κολιμά;
Βρισκόμαστε σήμερα, όχι μόνο στην Ελλάδα, μπροστά σε ένα φαινόμενο που πολλοί το ονομάζουν θρησκειοποίηση της μνήμης. Με τη ραγδαία ανάπτυξή τους τα τελευταία χρόνια οι πολιτικές της μνήμης ξέφυγαν από τις πραγματικές τους διαστάσεις και υποκαθιστούν πλέον την ιστορική ανάλυση και περιγραφή του παρελθόντος με τις μαρτυρίες τραυματικών βιωματικών εμπειριών και την ουδετεροποίηση ή απολιτικοποίηση αυτών των εμπειριών. Το φαινόμενο έχει περάσει και στη μυθιστοριογραφία. Πίσω όμως από την κακή χρήση της ιστορίας της μνήμης προβάλλει το αποκρουστικό πρόσωπο της ουδετεροποίησης της ιστορίας και των κοινωνικών διαφορών. Οι μνημονικές ιστορικές ή λογοτεχνικές εξάρσεις, αντί να οδηγούν σε μια ουσιαστική κριτική αποτίμηση των αποσιωπήσεων και των παραχαράξεων του ιστορικού παρελθόντος, λειτουργούν αλλοτριωτικά όσον αφορά τη σχέση μας με το παρελθόν.
Εκφράζει λοιπόν η Μακρόνησος μια σύγκρουση «ελλήνων με έλληνες», «πατριωτών με πατριώτες», κάτι που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε μόνο ως κακό και όχι ως συγκεκριμένο κοινωνικό και ταξικό κακό; Η Μακρόνησος ήταν κάτι κακό που κάνουν τα άκρα, τα οποία φυσικά και ταυτίζονται και το οποίο τελειώνει με την καταδίκη του, από όλους εμάς; Άσε δε που για μερικούς δήθεν φιλελεύθερους στο βάθος (ή όχι και τόσο στο βάθος;) ήταν και μια τιμωρία, βεβαίως υπερβολική, όλων όσοι ήθελαν να καταργήσουν τη δημοκρατία στην Ελλάδα. Η θρησκειοποίηση της Μνήμης ως «φιλελεύθερο» μενού κέτερινγκ μετατρέπεται σε εκδρομή στη no man’s land της εκκομισκευμένης θρησκείας της μετανεωτερικότητας. Αυτή η θρησκειοποίηση ηθικοποιεί την ιστορία και αποϊστορικοποιεί την ηθική.
Τι θα λέγαμε για μια συγκέντρωση στην Κολιμά, το σοβιετικό στρατόπεδο εξόντωσης των αντιπάλων ή όσων θεωρούσε αντιπάλους του ο σοβιετικός κομμουνισμός, όπου θα ζητούνταν έτσι γενικά και αόριστα η λήθη και η καταδίκη της βίας «ρώσων κατά ρώσων»; Μα εκεί δεν είχαμε βία γενικά, αλλά κομμουνιστική βία. Επίσης τι θα λέγαμε για μια επίσκεψη στο Άουσβιτς για να καταδικάσουμε τη βία γενικά και όχι τη βία του ναζισμού; Έτσι και στη Μακρόνησο δεν υπήρξε βία «ελλήνων κατά ελλήνων», «πατριωτών κατά άλλων πατριωτών», αλλά πολιτική βία ενός αστισμού που ξέχασε τον αστισμό του. Η δημοκρατική λήθη της Μακρονήσου δεν μπορεί να ξεχνά το ποιος ήταν ο κυρίαρχος και ποιος ο κυριαρχούμενος. Η προστασία της δημοκρατίας απαιτεί όχι «συλλογική λήθη», αλλά λήθη που συνοδεύεται από ανάλυση και εγρήγορση. Απαιτεί λογική και όχι συναίσθημα.
Το ζήτημα βεβαίως και δεν αφορά την περίφημη ταύτιση των άκρων. Θεωρία που αποτελεί βούτυρο στο ψωμί σε κάθε προσπάθεια απολιτικοποίησης της βίας. Σε Μακρόνησο, Κολιμά και Άουσβιτς τα άκρα ήσαν ένα. Ο ολοκληρωτισμός. Το ζήτημα αφορά το ότι η βία ποτέ δεν είναι γενική. Είναι πάντα βία κάποιων που είχαν κάποιους σκοπούς, έναντι κάποιων άλλων που είχαν διαφορετικούς σκοπούς. Γι’ αυτό και εδώ χωράει μόνο η δημοκρατική και όχι η «συλλογική» λήθη.
Σε κάθε περίπτωση η αποδραματοποίηση της φρίκης είναι εχθρός του πραγματικά φιλελεύθερου πνεύματος, το οποίο και αποτελεί το μεγαλύτερο αντίπαλο κάθε ουδετεροποίησης του πολιτικού και της πολιτικής.
19°
