Τι συμβαίνει με την μεταφορά των φυλακών στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και τι λένε οι ευρωπαϊκοί σωφρονιστικοί κανόνες.
Της Έφης Λαμπροπούλου*
Η νέα κυβέρνηση την επόμενη ημέρα της εκλογής της προχώρησε με το Π.Δ. 81/8-7-2019, ΦΕΚ Α 119, στην κατάργηση ορισμένων υπουργείων και δομών και στη συγχώνευση κάποιων άλλων. Ένα απ’ αυτά ήταν το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη στο οποίο μεταφέρθηκαν αρμοδιότητες του υπουργείου Δικαιοσύνης, και συγκεκριμένα: η Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων όλων των υπαγόμενων σε αυτή οργανικών μονάδων, το Σώμα Επιθεώρησης και Ελέγχου Καταστημάτων Κράτησης, η Ιατροδικαστική Υπηρεσία, τα Καταστήματα Κράτησης, το Ίδρυμα Αγωγής Ανηλίκων Αρρένων Βόλου και φευ! οι Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής (άρθρων 19, 26, 27, 28 και 29 του π.δ. 96/2017).
Η μεταφορά, ειδικά, των καταστημάτων κράτησης (αλλά και των άλλων υπηρεσιών) αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία. Πουθενά στον κόσμο δεν γνωρίζω να υπάρχει συνδυασμός τόσων και τέτοιων αρμοδιοτήτων. Ίσως αυτό να σχετίζεται με το ευαγγελιζόμενο «επιτελικό κράτος». Στο επιτελικό κράτος όμως δεν υπάρχουν δομές-τέρατα, όπως το άρτι ανασυγκροτηθέν υπουργείο ΠΡΟ.ΠΟ. Η σύλληψη της μεταφοράς και της συγχώνευσης είναι μια εκδοχή των μεταρρυθμίσεων επί χάρτου που επιδίδονται οι κυβερνήσεις κατά καιρούς, αντίστοιχη με εκείνη της αλλαγής ονομάτων στα υπουργεία.
Μετά το 2000 σπάνια οι κυβερνήσεις παραλείπουν να αλλάξουν τα ονόματα υπουργείων, παράλληλα με συγχωνεύσεις και διασπάσεις-αυτονομήσεις. Οι ονομασίες είναι ευφημιστικές και όχι ουσιαστικές, όσο περισσότερα προβλήματα-προκλήσεις αντιμετωπίζει ένα υπουργείο τόσο πιο ευφημιστική γίνεται η ονομασία του. Το υπουργείο ΠΡΟ.ΠΟ. είναι η αποθέωση της συχνής αλλαγής και ακολουθεί το ονομαζόμενο σήμερα Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης. Αμέσως πιο κάτω παρατίθενται οι αλλαγές.
2012-2015 Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη (3 έτη)
2015-2016 Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης (1 έτος)
2016-2018 Υπουργείο Εσωτερικών (2 έτη)
2018-σήμερα Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη (1 έτος)
Μέσος όρος διατήρησης του ονόματος 5 έτη, ενώ του Υπουργείου Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης 7 έτη.
Επί της ουσίας τώρα, η αστυνομία ανήκει στους φορείς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, γιατί σ' αυτήν είναι ανατεθειμένη η προστασία του κοινωνικού συνόλου από εγκληματικές πράξεις και η διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης. Η αστυνομία δρά πρώτον κατασταλτικά, στις περιπτώσεις που αντιλαμβάνεται την παραβίαση του νόμου και γνωρίζει ή μπορεί να εντοπίσει τον δράστη, και δεύτερον προληπτικά, αποτρέποντας τις παραβιάσεις του νόμου. Πέρα από αυτά, η αστυνομία έχει μια πολιτικά ιδιαίτερα ευαίσθητη κοινωνική λειτουργία, εφόσον αποτελεί τον κύριο φορέα κρατικής εξουσίας με τη μορφή άσκησης φυσικής βίας. Εδώ τελειώνουν οι αρμοδιότητές της. Η αστυνομία δεν έχει σχέση με τις φυλακές, τα αστυνομικά καθήκοντα σταματούν στην πόρτα της φυλακής.
Με την μεταφορά των φυλακών στο υπουργείο ΠΡΟ.ΠΟ. παραβιάζεται η διάκριση των εξουσιών. Από τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους οι φυλακές ανήκαν στο υπουργείο δικαιοσύνης. Στις δημοκρατικές κοινωνίες οι κρατούμενοι έχουν καταδικασθεί από δικαστήριο και εκτίουν την ποινή που τους επεβλήθη από ανεξάρτητους δικαστές ή περιμένουν να δικαστούν από δικαστήριο, και όχι από την αστυνομία. Είναι σημαντικό να υπάρχει ένας σαφής οργανωτικός διαχωρισμός μεταξύ της αστυνομίας και των σωφρονιστικών αρχών. Αντιθέτως, η μεταφορά της υπηρεσίας ασύλου ή του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής έχει σχέση και με τη δίωξη και παράλληλα αφορά την εκτελεστική εξουσία, αφού δεν έχουμε εμπλοκή της δικαιοσύνης, αλλά μόνο της διοίκησης, της αστυνομίας και του λιμενικού.
Τελευταίο και σημαντικό, η μεταφορά παραβιάζει τους ευρωπαϊκούς σωφρονιστικούς κανόνες. Ο κανόνας 71 ορίζει «Prisons shall be the responsibility of public authorities separate from military, police or criminal investigation services». Οι φυλακές αποτελούν ευθύνη των δημόσιων αρχών, ξεχωριστών από τον στρατό, την αστυνομία ή την εξιχνίαση των εγκλημάτων.[1]
Είναι καιρός ακόμη να αναθεωρήσει η κυβέρνηση την απόφασή της πριν αναγκαστεί λόγω των πραγματικών, νομικών και πολιτικών επιπλοκών που θα δημιουργηθούν σ’ ένα βεβαρημένο ήδη με πολλά προβλήματα σωφρονιστικό σύστημα και σε μια ακόμη πιο επιβαρυμένη αστυνομία.
*Η Έφη Λαμπροπούλου είναι Καθ. Εγκληματολογίας, Τμήμα Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
[1] Council οf Europe, Committee οf Ministers, Recommendation Rec(2006)2 of the Committee of Ministers to member states on the European Prison Rules (Adopted by the Committee of Ministers on 11 January 2006 at the 952nd meeting of the Ministers' Deputies).
