Οι ανθρωπολόγοι διακρίνουν το φαινόμενο της ανθρωποφαγίας σε δύο κατηγορίες: τον κανιβαλισμό με σκοπό την επιβίωση και τον εθιμικό κανιβαλισμό. Ο πρώτος είναι ανεκτός σε τρομακτικά ακραίες καταστάσεις. Ο δεύτερος όμως αποτελεί μία αρχέγονη παράδοση των λαών (συμπεριλαμβανόμενων και των δυτικών) που με τoυς αιώνες και τον εκπολιτισμό χάθηκε και ορθώς θεωρήθηκε ως κάτι το βάρβαρο και το ειδεχθές.
Αλλά όμως η ανθρωποφαγία κάλυπτε μία ανάγκη, την ανάγκη επικράτησης ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας ανθρώπων πάνω σε άλλα άτομα. Με τον εκπολιτισμό η έκφραση της ανθρώπινης ανάγκης για επικράτηση έμεινε ορφανή. Αυτό το κενό καλύφθηκε με την ανάπτυξη του φαινομένου του κοινωνικού κανιβαλισμού.
Ο κοινωνικός κανιβαλισμός είναι ένα σύνθετο και πολύπλοκο φαινόμενο. Οι κύριοι τρόποι εφαρμογής του είναι η χλεύη και η βία. Η χλεύη που στρέφεται ενάντια σε έναν άνθρωπο που είτε είναι διαφορετικός είτε αντιμετωπίζει δυσκολίες που δεν αντιμετωπίζουν οι άλλοι ή απλώς είναι το εύκολο άλλοθι που ψάχνουν πολλοί για να γλυκάνουν την κατάντια τους. Όλοι μα όλοι για κάποια στιγμή στην ζωή μας υπήρξαμε κοινωνικά κανίβαλοι. Η ανθρώπινη φύση μεταβάλλεται από άνθρωπο σε άνθρωπο και από ηλικία σε ηλικία αλλά στα βασικά της σημεία παραμένει η ίδια πάντα στους αιώνες.
Ο κοινωνικός κανιβαλισμός εφάπτεται με τον ρατσισμό αλλά ρατσισμός δεν είναι και αυτό γιατί δεν καλύπτει τον φόβο προς την διαφορετικότητα αλλά την ανάγκη των ανθρώπων να αισθανθούν ανώτεροι και να επιβληθούν στον ποιό αδύναμο.
Όταν το θύμα γίνεται θύτης
Το άτομο που «κανιβαλίζεται» συστηματικά έχει δύο δρόμους να διαλέξει:
Να γίνει και αυτός ανθρωποφάγος και να αρχίσει να «διώκει» συστηματικά τρίτους που θα τους θεωρήσει ότι είναι ποιό αδύναμοι από αυτόν. Πάντα ο κανιβαλισμός του θύματος που έγινε θήτης είναι πολύ ισχυρός. Ένα παράδειγμα από την λογοτεχνία: Στο «Ημερολόγιο μίας Καμαριέρας» του Μιρμπό περιγράφεται ο χαρακτήρας ενός καταπιεσμένου επιστάτη του Ζοζέφ που η κοινωνική του θέση και η καταπίεση τον έχει καταστήσει επικίνδυνο για τον περίγυρο του . Είναι στερημένος από έρωτα , πουριτανός και πνιγμένος στις βίαιες ανεξέλεγκτες παρορμήσεις του . Ξεσπάει σκοτώνοντας αργά και σαδιστικά τις χήνες του κτήματος όπου εργάζεται.
Ο άλλος δρόμος είναι ο δρόμος της υπομονής και της ψυχραιμίας που όμως είναι και ο ποιό σπάνιος σχεδόν ουτοπικός.
Το bullying
To bullying είναι κοινωνικός κανιβαλισμός. Το παιδί όταν γεννιέται, συμφώνα με τον Φρόιντ, είναι καθαρό «Εκείνο» μεγαλώνοντας ωριμάζει και αναπτύσσει την συνείδηση του και αποκτά το «Εγώ». Το μικρό παιδί θέλει να καλύψει τις βιολογικές του ανάγκες και ορμές. Μία από αυτές τις ορμές είναι και η τάση επικράτησης απέναντι στους άλλους, στην προκειμένη περίπτωση τους συμμαθητές. Επειδή έχουμε να κάνουμε με παιδιά οι καταστάσεις που δημιουργούνται είναι συναισθηματικά φορτισμένες και τα ξεσπάσματα βίαια και η πληγές που δημιουργούν μένουν για πάντα εντυπωμένες στον νου του ανθρώπου για αυτόν τον λόγο το bullying ξεχωρίζει ανάμεσα στις διάφορες εκδοχές του κοινωνικού κανιβαλισμού. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι τα αντίστοιχα φαινόμενα στους ενήλικες είναι λιγότερο σημαντικά για την ψυχική υγεία του ατόμου.
Στην βάση της μεθόδου «άρτος και θεάματα» εντοπίζουμε τον κοινωνικό κανιβαλισμό. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι κατά βάθος χαίρονταν που έβλεπαν τους σκλάβους να γίνονται τροφή για τα λιοντάρια γιατί πρώτον δεν ήταν οι ίδιοι το γεύμα και δεύτερον αισθάνονταν ότι αυτοί ήταν οι ισχυροί που περιβάλλονταν από την ασφάλεια της κερκίδας και μπορούσαν να γελάνε και να χλευάζουν. Κάτι ανάλογο συμβαίνει τα τελευταία 50 χρόνια όπου ο τηλεθεατής από την ασφάλεια του καναπέ του κάθεται και παρακολουθεί τον δημόσιο εξευτελισμό αδύναμων ανθρώπων ή απλώς θυμάτων. Είναι τόσο μεγάλη η ανάγκη για ανθρωποφαγία από τους τηλεθεατές που πάντα τέτοιες εκπομπές είναι εξαιρετικά κερδοφόρες.
Θα αρκεστώ στο να αναφέρω ένα μόνον παραδείγματα που αναφέρεται στην εκπομπή «Παρατράγουδα» που μεταδιδόταν από τον τηλεοπτικό σταθμό «Άλτερ». Ποιός θυμάται τον δημόσιο εξευτελισμό που είχαν υποστεί διαταραγμένοι άνθρωποι που τους έβαζαν να τραγουδούν και να χορεύουν ως άλλες μαϊμούδες, χάνοντας κάθε είδος αξιοπρέπειας που τους είχε απομείνει. Για ένα διάστημα η Ελλάδα είχε βρεθεί να σχολιάζει και να λικνίζεται στους ρυθμούς ενός κανιβαλικού καρναβαλιού.
Η ανθρωποφαγία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι τα μοναδικά και ταυτόχρονα ελπιδοφόρα μέσα επικοινωνίας της νέας εποχής. Έχουνε δώσει την δυνατότητα σε ανθρώπους που παλαιοτέρα ούτε που θα συναντιόντουσαν μεταξύ τους να ανταλλάξουν ιδέες, απόψεις και γιατί όχι να ερωτευτούν. Παρ’ όλα αυτά το facebook και το twitter δεν είναι ουτοπίες, κάθε άλλο μάλιστα. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τα ΜΚΔ σαν κουζίνες που όλα και όλοι μπαίνουν στο ίδιο καζάνι και βράζουν μαζί. Θα μπορούσε το παιχνίδι για την επιβολή να λείψει από αυτό το μείγμα; Όχι βέβαια , όπου υπάρχει αυτό το παιχνίδι υπάρχει και ο κανιβαλισμός .
Κακόβουλα σχόλια, χλευαστικές κοινοποιήσεις, λαζοπουλικής ποιότητας χιούμορ με «hashtag». Όλα αυτά είναι τα εργαλεία που διαθέτουν οι κρυμμένοι ανθρωποφάγοι πίσω από τα προφίλ με τις χαρούμενες φωτογραφίες, ακούγονται λίγα αλλά δεν είναι αν σκεφτεί κανείς την τρομακτική επιρροή που ασκούν τα ΜΚΔ στα εκατομμύρια των ψυχών που διψάνε για ένα «like» και ένα «share» , ένα «tweet» ή μία καρδούλα στο «Instagram» .
Ανθρωποφάγος δεν είναι ο άλλος, όλοι μας υπήρξαμε έστω για μια φορά στην ζωή μας συνειδητά ή ασυνείδητα κοινωνικά κανίβαλοι. Είπαμε είναι στοιχείο της ανθρώπινης φύσης το να θέλει να κυριαρχήσει κανιβαλίζοντας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να το αφήσουμε ανεξέλεγκτο. Η χαλιναγώγηση αυτής της τάσης είναι ατομική υπόθεση που όμως καθορίζεται από την αγωγή που λαμβάνει το άτομο. Μα τι αγωγή μπορεί να δώσει στις γενιές του αύριο μία γενιά που μέσα στην κρίση θεοποίησε τον λαϊκισμό, έκανε σημαία της την κοινωνικοπολιτική ασυναρτησία και εθίστηκε σε ένα βλακώδες ταξικό μίσος;
16°
