Για πολλούς η Αθήνα είναι η τσιμεντούπολη που κατάπιε τα νεοκλασικά. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις, κάποιες μικρές αστικές γωνιές που δίνουν έναν τόνο νοσταλγίας, στο φασαριόζικο αθηναϊκό παρόν. Τα φώτα της πόλης βάζουν την γοητεία, η προσεγμένη αρχιτεκτονική την φινέτσα και έτσι έχουμε τα έρκερ, που ομορφαίνουν τη πρωτεύουσα και τη ζωή μας. Τι είναι όμως τα έρκερ;
Είναι οι κλειστοί εξώστες, δηλαδή οι αρχιτεκτονικές προεξοχές σαν κλειστά μπαλκόνια σε μία πολυκατοικία, που προεξέχουν από το επίπεδο της όψης και σου δίνουν την αίσθηση ότι βρίσκεσαι σε μπαλκόνι. Την παρθενική τους εμφάνισή στην αθηναϊκή αρχιτεκτονική έκαναν τη δεκαετία του 1920 κατά τον ύστερο εκλεκτικισμό και εξαπλώθηκαν με τη κυριαρχία του Μοντερνισμού, την εποχή του Μεσοπολέμου, το 1930.
Οι πολυκατοικίες με μεγάλα έρκερ, προορίζονταν για τους προνομιούχους της εύπορης αστικής τάξης και για πολυτελή διαμερίσματα της εποχής με άνετους χώρους, δρύινα πατώματα, μαρμάρινα μπάνια, ξενώνες, ασανσέρ.
Με μια προσεκτική ματιά μπορούμε να τα εντοπίσουμε σε Κυψέλη, Εξάρχεια, Κολωνάκι, Πατησίων, αλλά και στα στενά της Ομόνοιας και Βάθη.
Ένας από τους λόγους όμως που δυσκολευόμαστε να τα παρατηρήσουμε είναι εξαιτίας του μικρού τους πλάτους που τα καθιστά σχεδόν δυσδιάκριτα, αν και δεν ήταν πάντα έτσι. Μέχρι το 1937 τα έρκερ έφταναν έως και 1,40 μ. από το επίπεδο της όψης. Ωστόσο η κυβέρνηση του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά αποφάσισε να τα περιορίσει στα 40 εκατοστά. Αν και δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία απορρέει από κάποια συγκεκριμένη ιδεολογία, κάποιοι υποστηρίζουν, ότι με τα κουρέματα στις βεράντες, οι αθηναϊκές πολυκατοικίες ήρθαν πιο κοντά στον ρασιοναλισμό της ιταλικής αισθητικής και του αρχιτεκτονικού πνέυματος του Μπενίτο Μουσολίνι.
Άλλη ερμηνεία είναι ότι οι κλειστοί εξώστες στην Αθήνα περιορίστηκαν λόγω των κλιματολογικών συνθηκών, αφού ο καιρός επιτρέπει να είναι κάποιος πραγματικά «έξω» σε αντίθεση με τις ορεινότερες περιοχές. Έτσι, συναντάμε πιο συχνά έρκερ στη παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Βόρειας Ελλάδας. Σε αυτή τη περίπτωση μοιάζουν μάλιστα με τα ξύλινα οθωμανικά σαχνισιά των Βαλκανίων και της Τουρκίας.
Η επικρατέστερη άποψη όμως είναι ότι τα έρκερ δημιουργούσαν προβλήματα στενότητας στους ήδη στενούς δρόμους της Αθήνας, εμποδίζοντας περισσότερο τον ηλιασμό και τον φωτισμό στο σημείο.
Ο Γ. Τζιρτζιλάκης, καθηγητής στο τμήμα αρχιτεκτόνων του πανεπιστημίου Θεσσαλίας χαρακτηρίζει τα έρκερ ως αστικό μύθο και αντικείμενο έρευνας ταυτόχρονα. «Πολλές φορές ένα σκαλοπατάκι οδηγούσε στον μικρό καναπέ κολλητά στο παράθυρο του έρκερ και έδινε την αίσθηση της εισόδου σε ένα ξεχωριστό χώρο που δημιουργούσε έναν ιδιαίτερο πλούτο στο δωμάτιο με έντονο θεατρικό στοιχείο και προσέφερε διαφορετικούς τρόπους θέασης της πόλης».
Πράγματι, όπως προεξείχε πάνω από το δρόμο έδινε την αίσθηση ενός προνομιούχου παρατηρητηρίου της αστικής ζωής, που καλλιεργήθηκε από το lifestyle και τη μόδα που επικρατούσε στις αρχές του 20ού αιώνα. Όπως εξηγεί ο κ.Τζιρτζιλάκης «Η είσοδος στο έρκερ ήταν κατά κάποιο τρόπο η είσοδος σε έναν άλλο κόσμο, αυτόν του μπορούσες να παρατηρήσεις με ασφάλεια την κίνηση στο δρόμο, να κουτσομπολέψεις τους περαστικούς, να ανταλλάξεις βλέμματα με τον γοητευτικό κύριο που περνούσε και να είσαι κοντολογίς σε πιο άμεση επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον χωρίς να εκτίθεσαι πραγματικά. Έτσι το έρκερ θα λέγαμε ήταν ένας ιδιωτικός χώρος με ημιδημόσια διάσταση».
13°
