Αντισυμβατικός και κατακερματισμένος λόγος, κινηματογραφική αισθητική, ευρηματική σκηνοθεσία, θέατρο συνόλου. Ένας μόνιμος πυρήνας σε ένα σχήμα στο οποίο μπαινοβγαίνουν και συμμετέχουν μερικοί από τους πιο ανήσυχους ηθοποιούς και καλλιτέχνες της εποχής μας. Συνέντευξη Χρήστος Παρίδης Φωτογραφία Χριστίνα Γεωργιάδου
Τρεις ηθοποιοί, ένα όνομα, μια κοινή πορεία. Αγγελική Παπούλια, Χρήστος Πασσαλής, Γιώργος Βαλαής. Η ομάδα Blitz μετράει επτά χρόνια πίσω της, με τίτλους όπως «Motherland», «Κατερίνη», «Joy Division», «New Order», «Guns! Guns! Guns!», «Φάουστ», «Cinemascope», «Γαλαξίας». Φέτος οι Blitz είναι υποψήφιοι για τα 13α Ευρωπαϊκά Θεατρικά Βραβεία στην κατηγορία Νέες Θεατρικές Πραγματικότητες.
Έχω την εντύπωση ότι στη δραματουργία σας επανέρχεται συχνά η ιδέα του θανάτου.
Χρήστος Πασσαλής: Σωστά, αλλά της απώλειας περισσότερο, όχι του θανάτου.
Γιώργος Βαλαής: Μιλάμε αρκετά για την απώλεια. Έτσι όπως την καταλαβαίνουμε εμείς. Από την πρώτη μας παράσταση, το «Motherland», διαπραγματευόμασταν την απώλεια της παιδικότητας. Στο «Κατερίνη» είχαμε την απώλεια της πατρίδας - εκεί καταλάβαμε πόσο λάθος μεγαλώσαμε. Στο «Joy Division» και στο «New order» ήταν η απώλεια της αγάπης, στο «Guns! Guns! Guns!» η απώλεια της επανάστασης, στην τελευταία μας παράσταση «Γαλαξίας» η απώλεια είναι το κυρίαρχο μοτίβο.
Ακριβώς, στον «Γαλαξία» σώζετε τη μνήμη κάποιων και στο «Cinemascope» όλοι σύντομα πεθαίνουν…
Γ. Β.: Στο «Cinemascope» είναι σίγουρο ότι έρχεται το τέλος του κόσμου, και βλέπουμε τι γίνεται μετά το χάσιμο οποιασδήποτε ελπίδας.
Αυτό δεν το κάνει ένα έργο για τον θάνατο; Για τον φόβο του «μετά» για το οποίο δεν ξέρουμε τίποτα;
Χ. Π.: Πολύ συχνά εμφανίζονται πεθαμένοι στις παραστάσεις μας. Στον «Γαλαξία» κάναμε μια παράσταση-performance όπου μιλούσαν μόνο νεκροί. Στον «Φάουστ» είχαμε χαρακτήρες ντυμένους με σκελετούς. Στη λογοτεχνία και στο θέατρο, στην τέχνη γενικότερα, πάντα καταπιάνεσαι με τον θάνατο για να ξαναεκτιμήσεις, να ξαναδείς τη ζωή.
Χ. Π.: Η ζωή δεν έχει αξία χωρίς τον θάνατο. Δεν είναι αυταξία η ζωή! Αν ήμασταν αθάνατοι, δε θα είχε καμία αξία. Θα ήταν μια κατάσταση, όχι ένα φαινόμενο το οποίο πρέπει να ζήσεις όσο γίνεται περισσότερο…
Γ. Β.: Είμαστε πολύ αισιόδοξα άτομα. Αλλά τα βασικά θέματα στην τέχνη είναι ο έρωτας κι ο θάνατος, οπότε μοιραία σε αυτά τα δύο επικεντρώνεσαι. Κι επειδή η προηγούμενη γενιά σκηνοθετών απλώς κοιτούσε τον ιστορικό περίγυρο και προσπαθούσε να εκμοντερνίσει παλιές ιστορίες, εμείς κινούμαστε σύμφωνα με τις ανάγκες μας και τι θέλουμε να πούμε.
Αγγελική Παπούλια: Εγώ δε θεωρώ ότι λείπει η ζωή από τη δουλειά μας. Νομίζω πως προσπαθούμε να την ανακαλύψουμε και να τη δούμε όπως είναι, παρά ότι λείπει η ζωή. Αυτό το κάνουμε μέσα από τον θάνατο…
Έχετε συχνές αναφορές στην ποπ κουλτούρα. Νοσταλγία ή ειρωνεία;
Α. Π.: Νομίζω, και τα δύο. Μεγαλώσαμε με την ποπ κουλτούρα. Αν όμως την αντιμετωπίζαμε μόνο νοσταλγικά ή μόνο ειρωνικά, θα αφαιρούσε από τις παραστάσεις μας τις διαφορετικές συναισθηματικές ποιότητες. Μας ενδιαφέρει να έχουμε και χιούμορ, και αυτοσαρκασμό, και συγκίνηση.
Γ. Β.: Από την άλλη, δε θα ανεβάζαμε ποτέ τον «Άμλετ» με μουσική των Smiths ή των Cure. Προσπαθούμε να μοντάρουμε με τέτοιο τρόπο τις παραστάσεις τις οποίες γράφουμε και σκηνοθετούμε, ώστε συγκινησιακά να αφορούν, καταρχάς, εμάς.
Αυτό που συμβαίνει συχνά με το μη συμβατικό θέατρο είναι η απουσία χαρακτήρων. Εντέλει το κοινό αδυνατεί να ταυτιστεί συναισθηματικά, και οι ηθοποιοί περιορίζονται και δεν αναπτύσσονται υποκριτικά.
Χ. Π.: Μας νοιάζει το σύνολο, ούτως ή άλλως. Δε μας νοιάζουν οι φοβερές ερμηνείες του ενός ή των δύο. Σίγουρα με μια παλιά λογική ο χαρακτήρας είναι σημαντικός. Με τη λογική του 21ου αιώνα δεν είναι το ίδιο σημαντικός. Η συμπύκνωση που έχει το θέατρο είναι ένα δεδομένο. Αυτό που προσπαθούμε να πούμε είναι ότι ο χαρακτήρας είναι μια σειρά από αντιφάσεις. Δεν είναι ο ζηλιάρης σύζυγος ή ο πρίγκιπας που έχει χάσει τον θρόνο του, βλέπε «Άμλετ», δεν έχει μια τέτοια εμπλοκή μέσα στο έργο, αλλά είναι ένα πρόσωπο που κάτω από ορισμένες συνθήκες λειτουργεί έτσι ή αλλιώς. Με αυτήν την έννοια δεν υπάρχει ταύτιση.
Γ. Β.: Μπορεί όλο αυτό να είναι μια αναγκαία παράπλευρη απώλεια στην προσπάθειά μας να εδραιώσουμε τη σκηνοθετική και δραματουργική μας γλώσσα. Μοντάροντας έννοιες και πράγματα στο «Cinemascope» και στο «Guns! Guns! Guns!» αφήσαμε έξω την πορεία των χαρακτήρων και των ρόλων.
Χ. Π.: Δε μας ενδιαφέρουν οι χαρακτήρες, αλλά οι αφηγήσεις, το σύνολο.
Γ. Β.: Δε θέλουμε να επικεντρωθούμε γύρω από το δράμα ενός-δύο χαρακτήρων, έτσι ώστε να ξεδιπλωθεί μια εποχή. Η παράσταση πρέπει να αφηγείται τον εαυτό της, είτε με καλές είτε με κακές ερμηνείες. Δε μας αρέσουν τόσο πολύ οι μεγάλοι μονόλογοι. Δε μας αρέσει αυτό το είδος θεάτρου.
Χ. Π.: Οι χαρακτήρες είναι μια σύμβαση πολύ αποτελεσματική, όπως έχει αποδειχτεί, αλλά δε νομίζουμε ότι είναι απαραίτητη, προκειμένου να χτιστεί μια σωστή παράσταση. Εμείς θέλουμε η ταύτιση του θεατή με το θέαμα να είναι άλλου τύπου. Όχι δύο άντρες και μία γυναίκα ανάμεσά τους και τι φοβερά πράγματα μπορούν να διαμειφθούν ανάμεσά τους. Προσωπικά, αναρωτιέμαι αν είναι μια ξεπερασμένη τακτική αυτή…
Οπότε σημασία έχει μόνο ο μηχανισμός στις παραστάσεις σας;
Χ. Π.: Μας νοιάζει περισσότερο από τους χαρακτήρες. Αυτό επιδιώκουμε. Να ταυτιστεί ο θεατής με τον μηχανισμό και την ιστορία παρά με το δράμα του καθένας μας.
Γ. Β.: Μεγαλώνοντας βλέπεις ότι δεν υπάρχει μια συνωμοσία εναντίον σου. Ότι οι δύο-τρεις ιστορίες που σου έχουν συμβεί είναι τόσο κοινότοπες, που συμβαίνουν σε όλη την ανθρωπότητα.
Χ. Π.: Αυτό έχει απαντηθεί πολύ πριν από εμάς. Ο Κάφκα το έχει λύσει από το 1920. Από τη μια, ο άνθρωπος και, από την άλλη, ένας μηχανισμός που λέγεται ιστορία, δικαστήριο ή πύργος. Εμείς είμαστε προς τα εκεί. Έχουμε έναν μηχανισμό που λέγεται «λίγο πριν το τέλος του κόσμου» και βλέπουμε τι συμβαίνει στους ανθρώπους…
Γ. Β.: Γιατί αν το κάνεις από έξω προς τα μέσα, είναι πιο κοντά στον «πόλεμο» που βιώνουμε το τελευταίο διάστημα: μετανάστες, φράκτης, κρίση. Υπάρχει ένας ολόκληρος μηχανισμός γύρω μας που δεν τον ελέγχουμε.
Τα έργα σας είναι δημιουργήματα μέσα από διεργασίες δικές σας. Σκεφτήκατε ποτέ την ανάγκη να εντάξετε έναν συγγραφέα στο σχήμα σας;
Γ. Β.: Το πρόβλημα είναι ότι ένας συγγραφέας δεν αναρωτιέται για αυτό που κάνει. Γράφει ένα κείμενο και περιμένει να του το ανεβάσουν. Εμείς αναρωτιόμαστε για πράγματα όπως το είδος της γλώσσας που χρησιμοποιούμε, για το τι είναι θέατρο και τι μπορεί να είναι θέατρο στις αρχές του 21ου αιώνα.
Α. Π.: Καταρχάς συνεργαζόμαστε με τον δραματουργό Νίκο Φλέσσα, αλλά δε νομίζω ότι θα μας ενδιέφερε ένας συγγραφέας. Πιο πιθανό θα ήταν να πάρουμε ένα έργο και να το ανεβάσουμε με έναν τρόπο που θέλουμε και μας αρέσει. Θέλουμε οι παραστάσεις μας να έχουν αυτήν την ελευθερία όσον αφορά τη δημιουργία και τη λειτουργία. Φοβάμαι ότι, αν είχαμε έναν συγγραφέα, οι παραστάσεις μας θα γινόντουσαν πιο «έντεχνες».
Χ. Π.: Με λιγότερες γωνίες…
Γ. Β.: Έχουμε κάνει μια πλατφόρμα μέσα στην οποία δουλεύουμε και κυνηγάμε την ελευθερία μας, τόσο την καλλιτεχνική όσο και την προσωπική. Για να είσαι απελευθερωμένος καλλιτεχνικά πρέπει να αφήσεις τις συμβάσεις της προσωπικότητάς σου απ’ έξω…
11°
