Αυτή δεν είναι μια συνηθισμένη έκθεση φωτογραφίας!

Ένα ενδιαφέρον πείραμα τέχνης και επικοινωνίας που γίνεται στη Θεσσαλία. Που συνδέει γιατρούς και ασθενείς σε κάτι περισσότερο από τη σχέση πάσχοντος και θεράποντος. Ο διαγωνισμός φωτογραφίας «Με όλα μας τα μάτια στα ψηλά χρόνια» ανέθεσε στους γιατρούς τον καλλιτεχνικό ρόλο του φωτογράφου. Απέναντί τους ως «μοντέλα» πόζαραν ηλικιωμένοι άνθρωποι. Ζητήσαμε από την ψυχολόγο και ειδική στην Κοινωνική Ιατρική Μαίρη Γκούβα να μας πει περισσότερα.

Πώς ξεκίνησε το πρότζεκτ;
Σύμφωνα με τον κ. Γουργουλιάννη, τη σημερινή εποχή οι άνθρωποι ζουν περισσότερα χρόνια και αυξάνονται οι συν-νοσηρότητες και για αυτό χρειάζονται περισσότερη υποστήριξη, πρώτα κοινωνική, κατόπιν ψυχολογική υποστήριξη και σίγουρα ιατρική. Η ανάγκη για την απόκτηση αυτών των επιστημονικών δεξιοτήτων ενέπνευσε τον κ. Γουργουλιάννη να σχεδιάσει και να οργανώσει το μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Διαχείριση Γήρατος και Χρόνιων Νοσημάτων» σε συνεργασία της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με το Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα περιλαμβάνει 3 εξάμηνα διαδικτυακής φοίτησης, 1 εξάμηνο πρακτικής άσκησης και μεταπτυχιακής εργασίας και απευθύνεται σε επαγγελματίες υγείας, αποφοίτους Ιατρικών Βιολογικών, Ανθρωπιστικών Σχολών, Κοινωνικών Σπουδών καθώς και σε αποφοίτους ΤΕΙ αντιστοίχων αντικειμένων και κυρίως σε όσους επιθυμούν να εργαστούν σε δομές υγείας, κλινικές αποκατάστασης, κλινικές χρόνιων πασχόντων, δομές πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, ξενώνες φιλοξενίας ηλικιωμένων, ιδιωτικά θεραπευτήρια, δημόσια κέντρα υγείας και νοσοκομεία, αλλά και σε φαρμακευτικές εταιρείες που εστιάζονται σε φάρμακα που απευθύνονται σε ηλικιωμένους και σε άτομα με χρόνια προβλήματα.

Στα πλαίσια αυτού του μεταπτυχιακού οργανώσατε, λοιπόν, τον διαγωνισμό φωτογραφίας με τίτλο «Με το βλέμμα μας στα ψηλά χρόνια». Στοχεύοντας πού;
Οργανώθηκε στα πλαίσια της θεματικής ενότητας της ψυχολογίας, μιας θεματικής ενότητας, που προσπαθούμε να προσεγγίσουμε τους τρόπους με τους οποίους ο ψυχισμός και το σώμα συνοδοιπορεύονται σε μια προσπάθεια ισορροπίας, με άλλες φορές νικητή τον ψυχισμό και άλλες φορές το σώμα. Αλλά πάντα στην προσπάθεια αυτής της επιθυμητής ισορροπημένης συνύπαρξης. Προσπαθούμε οι μεταπτυχιακοί φοιτητές μας να γίνουν κοινωνοί της ψυχολογικής γνώσης από τη στιγμή της γέννησης του ψυχισμού έως και τις στιγμές που ο ψυχισμός ακολουθεί ή και οργανώνει ένα γηρασμένο ή ένα άρρωστο σώμα. Σε αυτή την ενότητα της ψυχολογίας μοιραζόμαστε επιστημονικές υποθέσεις και προϋποθέσεις για να συναντηθούμε με την πολυπλοκότητα της υγείας και της ασθένειας, τις έννοιες του συνειδητού και ασυνειδήτου αλλά και απαντήσεις σε ερωτήματα, όπως γιατί αρρωσταίνουμε, γιατί κάποιοι καταφέρνουν και γηράσκουν και κάποιοι άλλοι όχι, υπάρχει «ψυχή» κι αν υπάρχει που κατοικεί και πολλά άλλα. Τα κλινικά μας ερωτήματα αφορούν στο ποια είναι η συμμετοχή του ψυχισμού σε μια χρόνια νόσο, για το ποιες είναι οι ψυχολογικές διαφορές που κάνουν κάποιον να γηράζει και κάποιον άλλον όχι, αλλά και για το ρόλο των οικογενειακών σχέσεων σε όλα αυτά.

Πώς συλλάβατε την ιδέα;
Δημιουργούσαμε με τη Χριστίνα Καρέλα την ηλεκτρονική πλατφόρμα του μαθήματος, μιας και το μάθημα διδάσκεται διαδικτυακά, και χρειαζόταν να στολίσουμε τη σελίδα μας με φωτογραφίες ανθρώπων μεγάλης και μεγαλύτερης ηλικίας και ψάχναμε να δανειστούμε αυτές τις φωτογραφίες από το διαδίκτυο. Αυτό, θα έλεγα, ήταν η αφορμή. Η αιτία ήταν η πεποίθηση ότι η επιστήμη θα πρέπει να ανοίγεται σε εμπειρίες συνύπαρξης με τη μακρινή και άγνωστη μεγάλη της αδελφή, την τέχνη, και έτσι σκεπτόμενοι οι επαγγελματίες υγείας του μεταπτυχιακού μας το περιεχόμενο της φωτογραφίας τους και αναζητώντας το θα δημιουργούσαν βιωματικές συνδέσεις των επιστημονικών γνώσεων που είχαν εγκολπώσει κατά τη διάρκεια του μαθήματος με τις μνήμες, τις ιδέες, τα συναισθήματα αλλά και τα στερεότυπα που κατοικούσαν μέσα τους. Ίσως, όμως, κι ο πρώτος σπόρος - γιατί οι ιδέες και το παρόν μας χτίζονται από παρελθοντικά υλικά - να μπήκε στις μεσημεριανές Τρίτες της Πνευμονολογικής Κλινικής στο Πανεπιστημιακό της Λάρισας, όπου γίνεται η προσπάθεια όχι μόνο διεπιστημονικών συναντήσεων αλλά και συναντήσεων της ιατρικής με τον ευρύτερο χώρο της τέχνης.

Το ότι οι φωτογράφοι είναι γιατροί, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές και τα «μοντέλα» ηλικιωμένοι άνθρωποι, πάσχοντες και μη, έκανε το «πείραμα» εξ ορισμού πολύ ενδιαφέρον. Αυτός ήταν ο στόχος σας;
Αυτός ήταν ο στόχος με σκοπό την πρόσθεση στην κουλτούρα του θεραπευτή, και λέω κουλτούρα για να αποφευχθεί ο όρος προσωπικότητα, που σκοντάφτει σε επιστημονικά ζητήματα. Η κουλτούρα του θεραπευτή θα είναι πάντα ο παρονομαστής στη θεραπευτική σχέση τόσο με ανθρώπους με χρόνια σωματικά συμπτώματα όσο και με τους ανθρώπους μεγάλης και μεγαλύτερης ηλικίας.

Ανάμεσα σε έναν επαγγελματία υγείας, θεράποντα ή φροντιστή, και σε έναν πάσχοντα ηλικιωμένο, η σχέση είναι πολύπλοκη. Πολύ περισσότερο σ' αυτό το project, όπου ξεφεύγει από τις συνηθισμένες «επισκέψεις»…
Ακόμη δεν γνωρίζω να σας πω, μιας και δεν έχω συζητήσει με τους φοιτητές μας για αυτά τα προβλήματα. Οπότε να υποθέτω μόνο μπορώ, αλλά ας μη μιλούμε με υποθέσεις ή για υποθέσεις. Οι μόνες υποθέσεις που είναι αξιαγάπητες είναι οι ερευνητικές υποθέσεις.

Να υποθέσω πως τα θετικά της προσπάθειας είναι και που βοηθούν και τα δυο μέρη να ξεπεράσουν τους ρόλους τους.
Πράγματι, οι ρόλοι πρέπει να μένουν στον αριθμητή του θεραπευτικού κλάσματος, αλλά είναι σημαντικοί, όχι μόνο για το ίδιο το επιστημονικό τους περιεχόμενο, όσο για να δημιουργούν τα όρια της θεραπευτικής σχέσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση του διαγωνισμού μας το γεγονός ότι το αίτημα προς τον Άλλον προέρχεται από τον επιστήμονα υγείας είναι ιδιαίτερα σημαντικό και ανοίγει καινούργιους δρόμους για τις επιστημονικές μας συνοδοιπορίες.

Ο Κωνσταντίνος Ι. Γουργουλιάννης είναι καθηγητής Πνευμονολογίας, πρύτανης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας. Ίδρυσε και διευθύνει την Πνευμονολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Επίσης διευθύνει ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα στην Ιατρική Σχολή και είναι υπεύθυνος για το μεταπτυχιακό διαχείρισης γήρατος και χρόνιων νοσημάτων. Έχει διατελέσει μέλος συντακτικών επιτροπών περιοδικών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει δημοσιεύσει περισσότερες από διακόσιες πενήντα εργασίες, κυρίως σε αγγλόφωνα ιατρικά περιοδικά του εξωτερικού. Έχει τιμηθεί για το επιστημονικό του έργο πολλές φορές στην Ελλάδα. Είναι συγγραφέας πολλών εκπαιδευτικών, ιστορικών και βιογραφικών βιβλίων.

Η Μαίρη Γκούβα είναι ψυχολόγος και ειδικεύτηκε στην Κοινωνική Ψυχιατρική και στην ψυχολογία των ασθενών και των οικογενειών τους. Το κλινικό της έργο έχει ψυχοδυναμική κατεύθυνση και περιλαμβάνει τη συμβουλευτική παρέμβαση και την ψυχολογική στήριξη ασθενών και μελών της οικογένειάς τους, καθώς και συμμετοχή σε θεραπευτικές ομάδες νοσοκομειακών κλινικών του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων. Το δημοσιευμένο έργο της αφορά επιστημονικά συγγράμματα, άρθρα, ανακοινώσεις και βιβλία σχετικά με τη διερεύνηση των ψυχολογικών παραγόντων στις σωματικές ασθένειες, την ψυχολογία των ασθενών και των οικογενειών τους αλλά και την ψυχολογία των επαγγελματιών υγείας. Είναι καθηγήτρια ψυχολογίας ασθενών στο Τ.Ε.Ι. Ηπείρου και ακόμη διδάσκει για την ψυχολογία των ασθενών και των οικογενειών τους στα Μεταπτυχιακά Προγράμματα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και Διαχείριση Γήρατος και Χρόνιων Νοσημάτων, του Παν/μίου Θεσσαλίας και Αντιμετώπισης του Πόνου του Παν/μίου Ιωαννίνων.