Συναντήσαμε έναν ζωντανό θρύλο της αβάν-γκαρντ

Μέσα από το εργαστήριό του στη Νέα Υόρκη ενέπνευσε με το ανήσυχο πνεύμα του την πειραματική καλλιτεχνική σκηνή της εποχής ενθαρρύνοντας τη δημιουργικότητα ονομάτων όπως Andy Warhol, Allen Ginsberg, Maya Deren, John Cage, Peter Bogdanovich, Stan Brakhage. Ίδρυσε το περιοδικό «Film Culture», έγινε ο πρώτος κινηματογραφικός κριτικός του «Village Voice», υπήρξε ο δημιουργός της «Cinematheque» των σκηνοθετών. Ο Jonas Mekas έζησε για λίγες μέρες στο ελληνικό φως και μας μίλησε για την ανάγκη αναζήτησης της χαμένης πνευματικότητας που δέχεται διαρκή επίθεση από την αποθέωση της διασκέδασης, ενώ μας καλεί να αναζητήσουμε τη χαμένη ταινία ενός πρωτοπόρου ελληνοαμερικανού κινηματογραφιστή. 

«Είναι το πρώτο μου ταξίδι στην Αθήνα. Προσπαθώ να δω το πνεύμα της σημερινής Ελλάδας χωρίς να σκέπτομαι την αρχαία της ιστορία. Ο καιρός και ο  ήλιος βοηθά πολύ.

» Το ζώο είναι ακόμη μέσα μας.  Ο πολιτισμός συχνά καλύπτει αυτά τα ζωώδη ένστικτα, όμως αρκεί ένας εφησυχασμός και αμέσως η ζωώδης φύση αναλαμβάνει δράση. 

» Οι πόλεμοι μεταξύ των χωρών δεν λένε να σταματήσουν. Οδεύουμε ως ανθρωπότητα σε ένα επικίνδυνο στάδιο, μια μετάβαση δραματική και επίπονη. Οι πολιτικοί νομίζουν ότι θα τα λύσουν όλα αμέσως, κάτι τέτοιο όμως είναι αδύνατο – πρέπει να ξεχάσεις, να συγχωρέσεις και να κατανοήσεις γιατί συμβαίνει το καθετί. Δεν μπορούμε να μένουμε προσκολλημένοι στο χθες. Κοίταξτε τον Πούτιν και τον Τραμπ, είμαστε στο 2017 και το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ο έλεγχος του κόσμου και ο επεκτατισμός, αδιαφορώντας για την πρόοδο και τη φυσική εξέλιξη. Υπάρχουν πολλά που δεν ξέρουμε και γίνονται στο παρασκήνιο.

» Δες την καταστροφή των μνημείων από τον Ιsis. Τι κάναμε εμείς τότε στη Νότια Αμερική; Καταστρέψαμε τα πάντα. Δεν έμεινε τίποτε από τον πολιτισμό τους. Κόβουν κεφάλια, είναι φρικτό. Κάτι παρόμοιο δεν συνέβαινε με τις γκιλοτίνες στη Γαλλία; Δεν προσπαθούμε να κατανοήσουμε τους λόγους για την αγριότητα της τρομοκρατίας, τι τους οδήγησε σε αυτό το σημείο; Θεωρούμε το δυτικό πολιτισμό ως κυρίαρχο και αθώο. Θα μπορούσε κανείς να δει όλες αυτές τις αγριότητες και ως απόρροια, σαν το προϊόν των δικών μας ενεργειών. Ο Τραμπ είναι επίσης ένα προϊόν και πρέπει να απαλλαγούμε από αυτό. Να δούμε ότι πρέπει να αλλάξουμε, να προχωρήσουμε σε κάτι νέο. 

Ο Mekas με τον Michel Auder και τον Andy Warhol στα εγκαίνια του Anthology Film Archives, 1970

» Υπάρχει μια ψύχωση με τη διασκέδαση σε κάθε επίπεδο. Η αντίσταση σε ό,τι συμβαίνει μπορεί είναι μόνο πνευματική. Προοδεύουμε τεχνολογικά σε τέτοιο βαθμό που δεν είμαστε ακόμη έτοιμοι να το δεχτούμε εσωτερικά και διανοητικά. Σαν να πετάς έναν υπολογιστή σε μια φυλή στην Αφρική ή σαν να απελευθερώνεις ένα λιοντάρι σε ένα νηπιαγωγείο. Ο καλλιτέχνης πρέπει σήμερα να κρατάει όλα τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα, όλα τα πλεονεκτήματα που έχουν δοθεί στην ανθρωπότητα με σκοπό να γίνει πιο ευφυής, προστατεύοντας την πνευματικότητα που σήμερα δέχεται επίθεση. Η διασκέδαση είναι το πιο σημαντικό σήμερα. Οι νέοι καταφεύγουν στις πόλεις, αναζητούν το καλύτερο στην Αμερική, επειδή υπάρχει κάτι πολύ συναρπαστικό εκεί, πάντα  με όρους αναψυχής. Δεν ενδιαφέρει κανέναν ο πνευματικός δρόμος. Αν μπορούσε να είναι  κι αυτός διασκεδαστικός ίσως τότε να ήταν εντάξει (γέλια).  Στο σινεμά δεν υπάρχει αγάπη αλλά μόνο σεξ. Το ίδιο και στις τέχνες. Ακόμη και η μορφή τέχνης που θέλει να είναι ευαισθητοποιημένη κοινωνικά, συχνά υποβαθμίζεται με όρους διασκέδασης.

» Στον κινηματογράφο, για παράδειγμα. Από τη μια υπάρχει ο Τζιμ Τζάρμους. Η τελευταία του ταινία “Paterson” είναι για έναν ποιητή. Μια ταπεινή ωδή στην ποίηση με ομορφιά και χαμηλό μπάτζετ.  Ο Τζάρμους αγαπά την ποίηση, αγαπά τον κινηματογράφο, κάνει  πανέμορφα φιλμ. Υπάρχει και μια μεγάλη χολιγουντιανή παραγωγή (σ.σ. αναφέρεται στην ταινία “A Quiet Passion” του Τέρενς Ντέιβις) για την ποιήτρια Έμιλι Ντίκινσον. Φρικτή και φτηνή ταινία. Έφυγα από την αίθουσα στα επτά πρώτα λεπτά. Μεγάλη εμπορική αποτυχία, επιφανειακή, ρηχή και μπανάλ. Και υπάρχει και ο Σκορσέζε.  Έκανε την ταινία “Silence” για τη θρησκεία. Του πήρε πολλά χρόνια να τη γυρίσει. Θεωρήθηκε αποτυχία. Είναι όμως μια ειλικρινής αποτυχία. Όχι όπως στην περίπτωση της ταινίας για την Ντίκινσον.  Ο Σκορσέζε ασχολείται με θεματικές που τον στοιχειώνουν,  με ιδέες που τον απασχολούν εμμονικά για χρόνια. Δεν μπορώ να  τον κατηγορήσω. Τον παρακολουθώ, μου αρέσει αυτό που προσπαθεί να κάνει. Καταλαβαίνω ότι δεν είναι εύκολο. Και δεν το κάνει για να βγάλει χρήματα. Όχι σαν αυτούς που γύρισαν την ταινία για την Ντίκινσον θέλοντας να εκμεταλλευτούν τη συζήτηση γύρω από το όνομά της. Αυτές είναι τρεις διαφορετικές κινηματογραφικές περιπτώσεις.

O Mekas με την Bolex μηχανή του στο γύρισμα του ντοκιμαντέρ  «Αναμνήσεις από ένα ταξίδι στη Λιθουανία», 1971

» Μου αρέσει η ποίηση από διαφορετικούς συγγραφείς. Είμαι ανοιχτός σε πολλές φόρμες, δεκαετίες και χώρες.  Για παράδειγμα, πάντα με γοητεύει η ποίηση που γράφτηκε στην Κίνα τον 9ο αιώνα. 

» Αφού βρίσκομαι στην Ελλάδα θέλω να μιλήσω για τον Γκρέγκορι Μαρκόπουλος (1928-1992). Είχε δημιουργήσει μια ταινία στην Ελλάδα και τώρα που είμαι εδώ μου ήρθε στο μυαλό πολύ έντονα. Λέγεται “Serenity” (σ.σ. διασκευή της “Γαλήνης” του Ηλία Βενέζη). Είχα δει μια κόπια την οποία επεξεργαστήκαμε μαζί στη Νέα Υόρκη το 1961. Θυμάμαι το φως, το γαλάζιο, τον ήλιο. Είναι σαν να τα βλέπω μπροστά στα μάτια μου. Το τραγικό με την ταινία αυτή είναι ότι ο παραγωγός του (σ.σ. James Paris) την απέρριψε γιατί δεν του άρεσε η πειραματική προσέγγιση του Μαρκόπουλου. Δεν του έδωσε ποτέ άδεια να προβληθεί. Η γνήσια κόπια είναι κάπου στην Ελλάδα. Είμαι ένας από τους μετρημένους στα δάχτυλα ενός χεριού που την έχουν δει.  Θα ήταν πολύ ωραίο να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε αυτή την υπέροχη ταινία και να τη φέρουμε στο φως.  Ο συνεργάτης του και εξίσου εξαιρετικός σκηνοθέτης Ρόμπερτ Μπίβερς έχει κάποιες πληροφορίες γι’ αυτήν. Είναι μάλιστα ο διοργανωτής του κινηματογραφικού φεστιβάλ «Τέμενος» με υπαίθριες προβολές ταινιών του Μαρκόπουλου (σ.σ. το φεστιβάλ που ξεκίνησε ο Μαρκόπουλος στη Λυσσαρέα Γορτυνίας, τόπο καταγωγής του, και συνεχίζει πλέον ο Μπίβερς). Κάποιος θα έπρεπε να βρει αυτό το υπέροχο ποιητικό φιλμ. Θα κάναμε μεγάλο καλό στον κινηματογράφο».

Info: Η τιμητική προβολή για τον Jonas Mekas  με τις ταινίες «Αναμνήσεις από τη Γερμανία» και «Αναμνήσεις από ένα ταξίδι στη Λιθουανία» θα επαναληφθεί την Κυριακή 30/5 στην Ταινιοθήκη.