Ποιος διαβάζει διηγήματα σήμερα, στην εποχή που αδιαφιλονίκητης νικητής του βιβλίου είναι το μυθιστόρημα; Αυτό αναρωτιούνται αρκετοί: ακόμα και η ποίηση μπορεί να χαίρει ευνοϊκότερης αντιμετώπισης στην αγορά. Εγώ θα ανταπαντούσα ότι η διηγηματογραφία περνάει μία, αν όχι περίοδο άνθισης, πάντως περίοδο χάριτος: χωρίς να είναι εξοβελισμένη στα περιθώρια της εκδοτικής αγοράς, στις υποσημειώσεις των βιβλιοπωλείων, ή στις παρυφές ενός ελιτίστικου αναγνωστικού κοινού, η μικρή φόρμα παίρνει την εκδίκησή της μέσα από εξαιρετικές συλλογές διηγημάτων που ολοένα πληθαίνουν (ναι, και σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς) και διεκδικούν τον χρόνο και την προσοχή μας. Ίσως επειδή χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ τους πολυεδρικούς, μπορχεσιανά μαγικούς, ακόμα και μέσα στην απλότητά τους, κόσμους του διηγήματος. Εδώ επιλέγω να παρουσιάσω τρεις συλλογές από γυναίκες συγγραφείς που συζητήθηκαν, συζητούνται ή θα συζητηθούν.
Νίνα Ράπη
Κατάσταση φούγκας, εκδ. Κέδρος
Το πρώτο εκδοθέν πεζογράφημα της Νίνας Ράπη από τότε που γύρισε από την Αγγλία, στην οποία διακρίθηκε για πολλά χρόνια κυρίως με τα θεατρικά έργα της. Και είναι ένα βιβλίο εμποτισμένο με τη διπλή αυτή διάσταση (ή και διάσπαση) της συγγραφέως: μοιρασμένο χωρικά, χρονικά, εμπειρικά ανάμεσα στην Αγγλία και την Ελλάδα, διατρέχει όλη την περίοδο λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης, «μαγειρεύοντας» μικρές στιγμές μέσα στον χρόνο που μας κάνουν να αναπολούμε με μια νοσταλγία ή και μελαγχολία ακόμα και το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν. Άλλωστε το παρελθόν και ίσως το ζήτημα της μνήμης (ατομικής, συλλογικής, εθνικής, ερωτικής) φαίνεται να στοιχειώνει όλο το βιβλίο, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του, που αναφέρεται σε μια σπάνια ψυχιατρική διαταραχή, ένα είδος αμνησίας, που ταλαιπωρεί έναν από τους ήρωες ο οποίος και υιοθετεί μια εντελώς νέα προσωπική «ιστορία». Ερωτικά βλέμματα γεμάτα προσμονή και πλησμονή εν μέσω μπαρακίων, νυχτερινές βόλτες στο Λονδίνο πριν από μια ομιλία του Πίντερ, μπαρ στην Κοτζιά και βιβλιοπωλεία στο Μπρίξτον, το «Λουκούμι» στην Αβυσσηνίας, πονεμένες νύχτες στα σύνορα: οι περισσότερες ιστορίες αρπάζονται, απεγνωσμένα, άγρια, με λαχτάρα από τη στιγμή, από τη δυνατότητα και την υπόσχεση της στιγμής. Όπως συλλογίζεται και ένας χαρακτήρας, «οι στιγμές είναι το παν» και «κάτι μπορεί να συμβεί στις στιγμές». Είτε πρόκειται για φαντασιομανείς, «μικρούς» επίδοξους δημάρχους είτε για το φαινόμενο Άνθρωπος-Πιάνο, ο κάθε χαρακτήρα σέρνει το βάρος της ύπαρξης του, σαν βαγόνι κατά μήκος των γραμμών του τρένου. Προς τι; Ποιος ξέρει ή έμαθε ποτέ; Το συναρπαστικό σε αυτή τη θραυσματική αθηναιογραφία και λονδινογραφία της Ράπη είναι αυτή ακριβώς η σύνδεση με τη στιγμή και αυτό το ακαταμάχητο, σχεδόν ερωτικό σμίξιμο γεγονότος και μυθοπλασίας – αυτό που η ίδια ονομάζει «faction», λέξη που θα μπορούσε να είναι και ο υπότιτλος του βιβλίου.
Βίκυ Τσεπελίδου
Ελενίτ, εκδ. Νεφέλη
Ο τίτλος της πρώτης συλλογής διηγημάτων της 39χρονης συμβολαιογράφου από την Ξάνθη παραπέμπει στις κυματοειδείς πλάκες αμιαντοτσιμέντου. Ο αμίαντος, όπως αναφέρει και η ίδια στην εισαγωγή, «θεωρείται από τους σημαντικότερους παράγοντες καρκινογένεσης» και η χρήση του έχει πλέον απαγορευτεί πλήρως στην Ελλάδα. Είναι σαφής η σύνδεση με κάτι βλαβερό, δηλητηριώδες, αλλά και συνάμα πανταχού παρόν, κάτι που μας επιμολύνει αλλά και βρίσκεται παντού τριγύρω μας με την πλήρη γνώση μας (αν όχι συγκατάθεση): ο αμίαντος είναι η μεταφορά για την ίδια τη δυσώδη παθογένεια της νεοελληνικής κοινωνίας. Είτε μιλάμε για μια γριά που τεμαχίζει τον νεκρό γιο της, είτε για μοναχική γυναίκα με προβλήματα στον θυρεοειδή που μια μέρα αποφασίζει να κατέβει σε μια βραχώδη παραλία, είτε για πέντε φοιτητές που στριμώχνονται σε ένα κρεβάτι κάπου στην Κωνσταντινουπόλεως, το κάθε διήγημα είναι μπολιασμένο με έναν χαρακτήρα αναντίρρητα ελληνικό, ιδίως (βορειοελλαδίτικα) επαρχιακό. Είναι οι μικροί, μικρούτσικοι χαρακτήρες των μικρών ή μικρότερων πόλεων που συχνά περνούν απαρατήρητοι. Αλλά έχουν πολλά να πουν μέσα τους και να δείξουν. «Ο χρόνος δεν μιλάει», αναφωνεί ένας ήρωας που κλείνεται στο ψυγείο. Αλλά οι στιγμές αυτών των ηρώων (που έχουν μάθει πλέον να παράγουν οι ίδιοι Ελενίτ στις εσωτερικές τους κοιλότητες), των στραγγαλισμένων από το τοξικό κίτρινο του εξωφύλλου, αυτές οι στιγμές μιλάνε. Ακόμα κι αν το μεγαλύτερο νόημα των όσων λένε συνάγεται από τις σιωπές ανάμεσα στις λέξεις τους. Τα μυστικά και ψέματα της ελληνικής οικογένειας, σιχτιρίσματα, ο μικροσκοπικός νεροχύτης της Ελληνίδας μάνας, φασολάδες με λεμόνι και αναμνήσεις από τοκετούς: καλώς ήρθατε στο κουκλόσπιτο.
Μάτα Καστρησίου
Απορριμματοφόρα των έξι, εκδ. Ηριδανός
Παρθενικό βιβλίο για την 24χρονη απόφοιτο του Θέατρου Τέχνης - Κάρολος Κουν, που συμπεριλήφθηκε στη βραχεία λίστα των Κρατικών Βραβείων Λογοτεχνίας, στην κατηγορία των Πρωτοεμφανιζόμενων. Είναι ένα βιβλίο βραδυφλεγές, που σε ξαφνιάζει τελικά με το ταξίδι στο οποίο σε προσκαλεί. Γιατί είναι ένα βιβλίο που διαψεύδει τις προειλημμένες θέσεις μας για έναν ακόμα πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα. Τούτο που επιχειρεί η νεότατη συγγραφέας εδώ δεν μαρτυρά απλώς την ήδη ώριμη γραφή της, αλλά και την προσπάθεια μιας νέας σχεδόν θερμοκρασιακής αποτύπωσης των πραγμάτων που δεν είχα ξαναδεί μέχρι τώρα. Όπως και με το σύνολο της λογοτεχνίας αξιώσεων αυτή τη στιγμή, το διακύβευμα των ηρώων είναι η ρήξη τους με τον κόσμο: νιώθουν μόνιμα «σε απόσπαση», αποκομμένοι, βυθισμένοι σε μια αξημέρωτη νύχτα της ύπαρξης, στην πλειονότητά τους περιφερόμενα τραυματισμένα πουλιά μέσα σε ένα δυστοπικό αστικό περιβάλλον. Μελαγχολία, χιούμορ και κυρίως τρυφερότητα είναι αυτά που διακρίνουν τους χαρακτήρες του βιβλίου, που όλοι τους φλερτάρουν με την παιδικότητα ή βιώνουν την παιδική υπόσταση με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, σαν παιδιά παραδομένα σε έναν ανηλεώς ενήλικο κόσμο τον παραλογισμό του οποίου αδυνατούν να αποκωδικοποιήσουν (ή το κάνουν με εντελώς απρόσμενο τρόπο). Κι εδώ η αντίσταση έχει τον πρώτο λόγο, η μη συναίνεση στην πραγματικότητα: μπορεί οι ήρωές της να παραμένουν σακαταμένοι και ανεξιλέωτα παιδιάστικοι, αλλά συνθέτουν μεγαλοπρεπώς την εσωτερική τους πραγματικότητα, ένα τοπίο αρχιτεκτονικής κομψότητας όπου κάθε λέξη γίνεται θυρεός.
16°
