Ένα γλωσσάρι που δημιουργήθηκε από Κύπριους με την προτροπή του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) άναψε φιλολογικές φωτιές στο ήδη καυτό και ξηρό και καταδικασμένο να τιμά τη μια μετά την άλλη τις «μαύρες επετείους» κυπριακό καλοκαίρι.
Με τίτλο «Λέξεις που έχουν σημασία: Γλωσσάριο για τη δημοσιογραφία στην Κύπρο», το εγχειρίδιο, που κυκλοφόρησε σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, τουρκικά, αγγλικά), προέκυψε ως αποτέλεσμα του έργου «Διάλογος Κύπρου» που ξεκίνησε το 2017 το Γραφείο του Εκπροσώπου του ΟΑΣΕ για την Ελευθερία των Μέσων, HarlemDesir. Εκπονήθηκε δε από δύο Ελληνοκύπριους και δύο Τουρκοκύπριους με εμπειρία στη δημοσιογραφία και τη γλώσσα, με στόχο, όπως αναφέρεται, όχι να επιβάλει τη χρήση λέξεων ή ορολογίας, αλλά να ενθαρρύνει τους δημοσιογράφους να εξετάσουν τις ευαισθησίες γύρω από ορισμένες λέξεις και να τους προσφέρει ένα χρήσιμο εργαλείο πιθανών εναλλακτικών επιλογών.
Αν και οι δημιουργοί αναφέρουν ρητά ότι δεν έχουν σκοπό να απαγορεύσουν ορισμένες λέξεις ή φράσεις ή να επιβάλουν την –αμφισβητήσιμη στην εποχή μας- πολιτική ορθότητα, εντούτοις ο εναλλακτικός χειρισμός ορισμένων ευαίσθητων χαρακτηρισμών προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις εντός της ελληνοκυπριακής κοινότητας, τόσο σε δημοσιογραφικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο, με τους πλείστους να κάνουν λόγο για περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης και κάποιους άλλους –λίγους ευτυχώς- να κατηγορούν ακόμη και για χρηματισμό (!) τους συγγραφείς του εγχειριδίου.
Μία εκ των συγγραφέων ανέφερε ότι δέχθηκε ακόμη και απειλές κατά της ζωής της, κάτι που καταδίκασε και αναμένεται να εξετάσει ο ΟΑΣΕ, ενώ η Ένωση Συντακτών Κύπρου αναγκάστηκε τελικά, αφού δέχθηκε μεγάλες πιέσεις καθώς ένας από τους συγγραφείς είναι μέλος του ΔΣ της, να ανακοινώσει ότι «ουδόλως υιοθετεί το συνολικό περιεχόμενο του Γλωσσαρίου του ΟΑΣΕ», αν και καλεί τον κάθε δημοσιογράφο να πράξει κατά συνείδηση.
Όσο για την ουσία του πράγματος; Το γλωσσάρι περιέχει 56 όρους που χρησιμοποιούνται από τα ελληνοκυπριακά ή τα τουρκοκυπριακά Μέσα, οι οποίοι ενοχλούν την άλλη πλευρά, εξηγεί γιατί και προτείνει εναλλακτικές αναφορές – όποτε αυτό είναι δυνατό. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε 14 περιπτώσεις η τετραμελής συντακτική επιτροπή (δύο Ελληνοκύπριοι και δύο Τουρκοκύπριοι) δεν κατόρθωσαν να συμφωνήσουν σε κοινά αποδεκτή εναλλακτική έκφραση. Όπως πρωτίστως στον ορισμό του κυπριακού κράτους, όπου οι μεν Τουρκοκύπριοι αναφέρουν ότι ο όρος «Κυπριακή Δημοκρατία» αγνοεί το γεγονός ότι οι Τουρκοκύπριοι δεν είναι μέλη της από το 1963 (όταν αποχώρησαν από τα δημόσια αξιώματα) και θεωρούν πως πλέον είναι ένα αποκλειστικά ελληνοκυπριακό κράτος, οι δε Ελληνοκύπριοι βρίσκουν προκλητική την αναφορά σε «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» ή «Βόρεια Κύπρο» γενικά. Αντίστοιχα, οι Τουρκοκύπριοι απορρίπτουν κάθε χαρακτηρισμό «ψευδό» που συνοδεύει κατά κόρον τις αναφορές των ελληνοκυπριακών ΜΜΕ σε διάφορα αξιώματα ή θεσμούς των Τουρκοκυπρίων («ψευδοϋπουργός» ή «λεγόμενος υπουργός», «ψευδοκράτος», « παράνομη αστυνομία, δικαστήρια, λιμάνια, εκλογές» κ.ο.κ.). Ασυμφωνία προέκυψε και στην περιγραφή των καθαυτών γεγονότων του 1974, που δημιούργησαν το υπαρκτό μέχρι σήμερα statusquo, αφού οι Τουρκοκύπριοι δεν αποδέχονται τους όρους «εισβολή» και «κατοχή» για την τουρκική στρατιωτική επιχείρηση του 1974, θεωρώντας ότι δεν λαμβάνουν υπόψη το δικαίωμα της Τουρκίας να παρέμβει, βάσει της Συνθήκης Εγγυήσεων, και ότι μειώνουν το γεγονός ότι η επιχείρηση ήρθε ως απάντηση στο στρατιωτικό πραξικόπημα της ελληνικής χούντας για να ανατρέψει τον Μακάριο και να ενώσει την Κύπρο με την Ελλάδα.
Αντίθετα, οι συγγραφείς συμφώνησαν σε εναλλακτικούς όρους για μια σειρά από άλλες επίμαχες έννοιες, όπως να αναφέρεται ως «πράσινη γραμμή» και όχι σύνορα η γραμμή αντιπαράταξης που χωρίζει τις δύο κοινότητες, να γίνεται αναφορά σε «ελληνοκυπριακή κοινότητα» και όχι «κυπριακό λαό» όταν πρόκειται για τους Ελληνοκύπριους μόνο, να λέγονται φυλακές και όχι «μπουντρούμια» οι φυλακές στο βόρειο μέρος, να αποκαλούνται «Ελληνοκύπριοι» αντί «άπιστοι» οι Ε/Κ (όρος που χρησιμοποιήθηκε ιστορικά και με πολύ αρνητική σημασία στα χρόνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), να αποκαλούνται με τα ονόματά τους οι «μητέρες πατρίδες» (Ελλάδα, Τουρκία) και «τουρκικός στρατός» / «τουρκική στρατιωτική επέμβαση» αυτό που οι μεν αποκαλούν «Αττίλα» και οι δε «ειρηνευτική επιχείρηση» αντίστοιχα, παρόλο που, όπως γράφει σε τρεις γλώσσες το γλωσσάρι «δεν ήταν σε καμία περίπτωση ειρηνευτική».
Σε αντίθεση με τα πλείστα ελληνοκυπριακά κόμματα, ΜΜΕ και άλλους φορείς (ακόμη και η Ένωση Κυπρίων Λογοτεχνών πήρε θέση εναντίον), η κίνηση Αριστερή Πτέρυγα ανακοίνωσε ότι «εκείνο που προκάλεσε τις αντιδράσεις είναι ότι το πόνημα ήταν αποτέλεσμα κοινής προσπάθειας Ε/κυπρίων και Τ/κυπρίων δημοσιογράφων», ενώ η δεύτερη πολιτική δύναμη της Κύπρου, το αριστερό ΑΚΕΛ ανέφερε πως δεν θα πρέπει να προσδίδονται περισσότερεςκαι μεγαλύτερες διαστάσεις απ’ αυτές που πραγματικά έχει το Γλωσσάρι, το οποίο έχει εθελοντικό χαρακτήρα και πως «οι συζητήσεις και οι αφορισμοί που χωρίζουν το λαό μας σε πατριώτες και μη πατριώτες, ποτέ δεν ωφέλησαν τον αγώνα που διεξάγουμε για απελευθέρωση από την κατοχή και για επανένωση του τόπου και του λαού μας». Από την πλευρά του, ο πρέσβης της Γερμανίας στη Λευκωσία, η χώρα του οποίου χρηματοδότησε κατά το ήμισυ –μαζί με την Ολλανδία- την έκδοση του εγχειριδίου, συμμερίζεται την άποψη πως «το γλωσσάριδεν αφορά την πολιτική ορθότητα, αλλά στοχεύει στην ενθάρρυνση υιοθέτησης νέων προσεγγίσεων και μιας νέας σκέψης για τα πιο δύσκολα ζητήματα, καθώς και στο διάλογο μεταξύ των κοινοτήτων».
14°
