«Η κρίση» Κώστας Σημίτης, Πόλις, 2008
Τα βήματα του Έστερναχ. Η Ελλάδα μετά το 2010» Αλέκος Παπαδόπουλος, Εστία, 2008
Δύο αξιοσημείωτα και ευσύνοπτα πολιτικά βιβλία κυκλοφόρησαν καθώς μας άφηνε το προηγούμενο έτος, βιβλία που φαίνονται να κινούνται στην ίδια κατεύθυνση ή και να διαλέγονται μεταξύ τους. Διόλου τυχαίο, βεβαίως, καθώς συγγραφέας του ενός είναι ένας πρώην πρωθυπουργός και του άλλου ένας προβεβλημένος υπουργός του. Κοινά σημεία και των δύο είναι ο ορθολογισμός, η «συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης» (όπως θα έλεγε ο Λένιν), η ρεαλιστική θέαση των πραγμάτων, η σχετική αποφυγή της μεγαλοστομίας, η αγωνία για το σήμερα και το αύριο, η διατύπωση ρεαλιστικών σκέψεων για το σήμερα και το αύριο. Κι ακόμα, το καλό γράψιμο, στοιχείο που, παρότι πολιτικά, τα καθιστά θελκτικά ακόμα και στο μέσο αναγνώστη.
Το βιβλίο του κ. Σημίτη είναι εστιασμένο αποκλειστικά στη σημερινή οικονομική κρίση. Δείχνει πώς η κρίση φτάνει αλυσιδωτά παντού και ποια μέτρα παίρνουν η κάθε τοπική οικονομία καθώς και η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, για να την αντιμετωπίσουν. Πολύ χαρακτηριστική είναι η φράση «κι εμείς, που δεν είχαμε καμιά ανάμειξη στην αγορά κατοικίας των ΗΠΑ, θα αισθανθούμε τον αντίκτυπο», γιατί δείχνει ανάγλυφα την αλληλεξάρτηση των σύγχρονων οικονομιών, έτσι που τελικά «η ύφεση θα πλήξει όλες τις χώρες, όχι όμως κατά τον ίδιο τρόπο». Στο κεφάλαιο που αφορά την Ελλάδα αποδεικνύεται με στατιστικά στοιχεία η χειροτέρευση της κατάστασης τα τελευταία χρόνια και διατυπώνονται βάσιμοι ενδοιασμοί για τα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση στις 15/10 (το γνωστό ως «πακέτο των 28 δις»). Στη συνέχεια, με αφετηριακό υπόδειγμα το πώς η Φινλανδία από φτωχή, αγροτική χώρα εξελίχτηκε σε προηγμένη, προτείνονται συγκεκριμένα μέτρα εκσυγχρονισμού, μερικά από τα οποία είχαν οδηγήσει την Ελλάδα σε φανερή ανάπτυξη κατά τη διακυβέρνηση του γράφοντος. Το κεφάλαιο για την ΟΝΕ δείχνει πόσο δύσκολα συντονίζονται οι επιμέρους οικονομικές πολιτικές και πώς, παρά τις υπογραμμένες δεσμευτικές Συνθήκες, οι εταίροι είναι πολλές φορές έτοιμοι να χαράξουν ατομική πορεία ή να εγκαταλείψουν την κοινοτική αλληλεγγύγη. Εξετάζεται ακόμα η σχέση της παγκοσμιοποίησης με το έθνος-κράτος, το ρόλο του ευρώ και η ανάγκη ν’ αναπτυχθεί αυτό που αποκαλείται «οικονομική διακυβέρνηση», ώστε να προχωρήσει και η ευρωπαϊκή ενοποίηση. Ο επίλογος καταγράφει επιγραμματικά τις επτά βασικές αλλαγές που έχει φέρει η κρίση (νομίζω ότι κάθε σχετιζόμενος με την πολιτική θα έπρεπε να τις μελετήσει) και καταλήγει: «Τα κράτη ζουν σήμερα μία από τις λίγες στιγμές που μπορούν, χωρίς ισχυρές αντιρρήσεις, να επιβάλλουν κανόνες παιχνιδιού στις επιχειρήσεις... Η κρίση αποτελεί πρόκληση για δράση».
Το βιβλίο του κ. Παπαδόπουλου έλκει τον τίτλο του από την πόλη Έστερναχ του Λουξεμβούργου, όπου στα τέλη του 7ου αιώνα κάποιος ιεραπόστολος ξεκίνησε να εκχριστιανίσει την Κεντρική Ευρώπη. Η δύσκολη πορεία του γιορτάζεται εκεί ετησίως, με πορείες στις οποίες οι κάτοικοι βαδίζουν τρία βήματα μπρος και δύο πίσω. Η αναλογία της Ελλάδας μ’ αυτό το είδος της πορείας είναι προφανής. Ξεκινώντας ο συγγραφέας, αφού εξετάσει «Το ελληνικό πολιτικό πρόβλημα» έχει ορισμένα ειλικρινή ερωτήματα προς την Ανανεωτική Αριστερά. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην «ελληνική ριζοσπαστική σοσιαλδημοκρατία», που «πρέπει ν’ αναδυθεί πλέον ως ένα νέο προοδευτικό πολιτικό κίνημα», ενώ διατυπώνονται σκέψεις για το ιστορικό υπόστρωμα της χώρας μας (π.χ. βαλκανική διάσταση) και τη σύγκρισή της με άλλες. Πώς θα έπρεπε να είναι ένα «σύγχρονο δημοκρατικό κράτος»; Ο συγγραφέας προτείνει μέτρα εκσυγχρονισμού της οικονομίας, περιλαμβάνοντας και την πικρή του πείρα ως υπουργού Οικονομικών. Ακόμα συγκρίνει τα ευρωπαϊκά με τα ελληνικά δεοδμένα στην εκπαίδευση, υγεία κ.λπ. και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την ελληνική επιβράδυνση και την αύξηση της απόστασης από την Ευρώπη.
Στη σημερινή αρνητικότατη συγκυρία, τα δύο βιβλία εγγράφοται ως μάχες οπισθοφυλακής ενός ηττημένου (πρόσκαιρα, ελπίζω) εκσυγχρονισμού, προσπαθώντας ν’ αφυπνίσουν τους Έλληνες σε μια κατεύθυνση που είχε φέρει αποτελέσματα μετά το 1996.
