Άλκη Ζέη: Μιλήσαμε με τη μεγάλη συγγραφέα με αφορμή το TEDx Athens 2016
Kλαίω, γελάω, αναρωτιέμαι, ονειρεύομαι. Αυτές είναι μονάχα κάποιες από τις αντιδράσεις που έχω κάθε φορά που διαβάζω ένα από τα βιβλία της. Η μεγάλη συγγραφέας με τη παιδική ψυχή. H Άλκη Ζέη. Αυτή η γυναικά έχει ζήσει πιο οριακές «κρίσεις» από εμάς, είναι η επίσημη καλεσμένη στο TEDx Athens 2016 στις 6 Φεβρουαρίου στο Παλλάς, με θέμα «Αφετηρίες» (Origins), να μιλήσει για τον καθοριστικό ρόλο που έχει παίξει μέσω των βιβλίων της στη διαμόρφωση της παιδικής ηλικίας πολλών από εμάς. Μιλήσαμε μαζί της για το σήμερα αλλά και για παρελθόν που στάθηκε αφορμή να δημιουργήσει μερικά από τα πιο αγαπημένα μας παραμύθια που έμειναν διαχρονικά.
Αν ανατρέξει κανείς στο ιστορικό σας θα συναντήσει τις λέξεις κατοχή, εξορία, χούντα. Τρεις δύσκολες καταστάσεις που βιώσατε στο παρελθόν έρχονται να συναντήσουν τις δυσκολίες του παρόντος στην Ελλάδα της κρίσης. Τελικά οι δυσκολίες μας ενώνουν ή μας χωρίζουν;
Είναι πολύ διαφορετικές οι τότε εποχές από τις σημερινές. Μην ξεχνάμε πως περάσαμε από πένα και μελάνι στη γραφομηχανή και σήμερα είμαστε στον υπολογιστή. Δύσκολες καταστάσεις και τότε, δύσκολες ας πούμε και σήμερα, μα τόσο διαφορετικές. Τότε πεινούσαμε αληθινά, βασανιζόμασταν, εξοριζόμασταν, ήμασταν όμως όλοι μαζί και κυρίως είχαμε ένα όραμα που το πιστεύαμε πολύ, γι’ αυτό και μπορούσαμε ν’ αντέξουμε. Δεν περιμέναμε ούτε θέλαμε καμιά ανταμοιβή για τις θυσίες μας, εκτός από την πραγματοποίηση του οράματός μας. Πραγματοποιήθηκε; Αυτό είναι άλλο θέμα... Όσοι όμως ζήσαμε εκείνες τις εποχές, τις θυμόμαστε με νοσταλγία για κείνη την αγκαλιά που μπορούσες να έχεις με τον διπλανό σου. Σήμερα όραμα δεν υπάρχει, δεν υπάρχει κοινός στόχος που να μας ενώσουν οι δυσκολίες για να τον πετύχουμε. Μοιάζει σαν να πλέουμε σ’ ένα φουσκωτό μέσα στη θάλασσα κι όπου μας βγάλει το κύμα.
Ποιο ρόλο μπορούν να παίξουν οι διανοούμενοι στο πολιτικό πρόβλημα της χώρας κατά την άποψή σας;
Οι διανοούμενοι παίζουν ρόλο και πολύ μεγάλο μάλιστα. Το πρόβλημα το οικονομικό δεν μπορούν να το λύσουν. Προσπαθούν όμως να μη βυθιστεί η χώρα στο σκοτάδι και χωρίς καμιά βοήθεια γράφουν, συνθέτουν, παίζουν θέατρο, κάνουν ταινίες, προσπαθούν να βρουν κάτι καινούργιο και κυρίως να μη χαθεί μια συνέχεια μ’ ό,τι καλό υπήρξε άλλες εποχές. Ακόμα κάνουν τον κόσμο να νιώθει πως η χώρα μας δεν έχει ξεπέσει.
Στο ελληνικό δημοψήφισμα του 2015 ταχθήκατε υπέρ του Ναι. Τελικά η έννοια της Αριστεράς είναι απλώς μια ουτοπία ή η συγκεκριμένη αριστερή κυβέρνηση αδυνατεί να μας υπηρετήσει όπως πρέπει;
Σήμερα νομίζω είναι αστείο να μιλάμε για το «Nαι» και το «Όχι». Εγώ ψήφισα «Ναι» γιατί δεν έβλεπα άλλη λύση από το να μείνει η χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακριβώς επειδή παραμένω αριστερή. Μακάρι να βρισκότανε κάποιος που να με έπειθε για κάτι άλλο. Θυμάμαι παλιά όταν είχα αμφιβολίες έτρεχα στον Ηλία Ηλιού. Ήμουνα 20 χρονών και είχα τις απόψεις μου. Εκείνος υπομονετικά καθότανε και μου ανέλυε γιατί είχα άδικο και με έπειθε. Τώρα που τα ενενήντα χτύπησαν την πόρτα, θα ήθελα πολύ να υπήρχε κάποιος να με πείσει.
Το «Καπλάνι της βιτρίνας» αποτελεί έργο σταθμό στην ελληνική παιδική λογοτεχνία, όντας το πρώτο ίσως παιδικό βιβλίο με πολιτικές αναφορές. Αυτή την εποχή μάλιστα παίζεται στο Θέατρο. Σκοπός σας ήταν να εκπαιδεύσετε μια ενσυνείδητη γενιά ανθρώπων που να μπορεί να αποφύγει τα λάθη της προηγούμενης ή υποσυνείδητα να δώσετε φωνή σε αυτά που βιώσατε;
Όταν έγραφα Το καπλάνι δεν ήξερα ότι γράφω βιβλίο για παιδιά. Ζούσαμε στη Μόσχα πολιτικοί πρόσφυγες και από νοσταλγία για την Ελλάδα αντί για παραμύθια διηγιόμουνα στα παιδιά μου πώς περνούσαμε τα καλοκαίρια με τον παππού μας η αδελφή μου κι εγώ στη Σάμο. Η δικτατορία ξεφύτρωσε από μόνη της γιατί την είχα ζήσει παιδί μέσα στο ίδιο μου το σπίτι. Σε καμιά απ’ τις 33 χώρες που μεταφράστηκε το βιβλίο δεν μιλούν για πολιτικές αναφορές. Αλλά για αναφορές στην Ιστορία. Εμείς στην Ελλάδα θεωρούμε πολιτική αναφορά ακόμα κι όταν μιλάμε για τον Ρήγα Φερραίο. Έτσι λοιπόν όταν εκδόθηκε Το Καπλάνι το 1963 μόνο που δεν ρίχτηκε στην πυρά και γράφτηκαν κατεβατά ολόκληρα για να μην μπει στα σχολεία και το διαβάσουν τα παιδιά. Κι αυτό κράτησε ως το 1979, όταν στην Αμερική έπαιρνε το βραβείο για το καλύτερο ξένο παιδικό βιβλίο. Ύστερα πια το δεύτερο βιβλίο μου, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, το έγραψα συνειδητά για να μάθουν τα παιδιά για τον Πόλεμο και την Αντίσταση, κάτι που δεν το μάθαιναν στα σχολεία και αγνοούσαν μια τόσο σπουδαία εποχή για την ιστορία της χώρας μας.
Μαζί με τη Ζωρζ Σαρή καθιερώσατε ένα νέο στιλ στο νεανικό μυθιστόρημα εντάσσοντας με ζωντανό ύφος κομμάτια του ίδιου σας του βιογραφικού. Κάποια χρόνια αργότερα τα βιβλία σας μεταφράζονται σε 20 γλώσσες. Πώς νιώθει κανείς όταν το προσωπικό του ημερολόγιο ξαφνικά ανοίγει τις σελίδες του σε όλο τον κόσμο;
Νιώθεις ευτυχισμένος που έζησες τέτοιες στιγμές σπουδαίες για τον τόπο μας που μπορούν να τις μάθουν και τα δικά μας παιδιά μα και τα παιδιά στην Ιαπωνία, στην Κορέα και πολλές ξένες χώρες.
Πρόσφατα αναγορευτήκατε επίτιμη διδάκτωρ Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών στο πανεπιστήμιο Πατρών. Παλιότερα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου. Το κοινό στο οποίο απευθυνόσασταν (και μέσω των βιβλίων) παραμένει σταθερό: Τα παιδιά! Ποιος είναι ο δικός σας καλύτερος τρόπος να μεταδίδετε τις σκέψεις σας, η πένα ή η ομιλία;
Κυρίως βέβαια η πένα, αλλά μ’ αρέσει πολύ να πηγαίνω στα σχολεία να συζητώ με τα παιδιά και τότε μόνο ξέρω τι είναι αυτό που έγραψα.
Στο TEDx Athens 2016 με θέμα «Αφετηρίες» που θα γίνει σε λίγες μέρες είστε επίσημη καλεσμένη για να μιλήσετε για τον καθοριστικό ρόλο που έχετε παίξει μέσω των βιβλίων σας στη διαμόρφωση της παιδικής ηλικίας πολλών από εμάς. Νιώθετε ότι με τα βιβλία σας έχετε αποτελέσει σημείο αναφοράς για το νέο αίμα;
Το ότι κυκλοφορούν και διαβάζονται τα βιβλία μου πάνω από πενήντα χρόνια θα πει πως δεν ξεπεράστηκαν κι έμειναν διαχρονικά αυτά που έχω γράψει. Πολλές φορές απορώ κι εγώ η ίδια, τι σχέση μπορεί να ‘χει το κοριτσάκι που ήμουνα με τα σημερινά παιδιά και καταλήγω πως η αγάπη, η ειλικρίνεια και το χιούμορ αγγίζει τα παιδιά όλων των εποχών.
21°
