Διαβαίνοντας το Νοσοκομείο Φυλακών Κορυδαλλού «Άγιος Παύλος», έχει κανείς την αίσθηση ότι βρίσκεται σε μία ακόμα δημόσια υπηρεσία: παλιό και μάλλον κακοφτιαγμένο κτίριο, διάσπαρτες αφίσες (από ήρωες του 1821 μέχρι αιγιοπελαγίτικα τοπία), άνθρωποι που μπαινοβγαίνουν στα γραφεία τους. Είναι μόνο τα κάγκελα και ο χαρακτηριστικός ήχος από το αυτόματο άνοιγμα των θυρών που προδίδουν την αλήθεια: βρίσκεσαι σε έναν χώρο για την κράτηση ανθρώπων, με όλες τις πραγματικές και συμβολικές προεκτάσεις που συνεπάγεται αυτό.
Βρισκόμαστε εδώ, ένα ετερόκλητο πλήθος από δημοσιογράφους, εισαγγελείς, σκηνοθέτες, ηθοποιούς, κοινωνικούς λειτουργούς, ΜΚΟ, για να παρακολουθήσουμε την παράσταση που θα δώσει η Θεατρική Ομάδα Οροθετικών Κρατουμένων του Κορυδαλλού. Το πάντρεμα είναι απρόσμενο. Ήρθε το θέατρο στη φυλακή ή μήπως η φυλακή στο θέατρο; Η φαινομενικά σκληρή, γκρίζα, απωθητική ζωή της φυλακής εμβολίζει (και εμβολίζεται από) την πολυχρωμία της θεατρικής πραγματικότητας. Το αποτέλεσμα είναι τόσο γοητευτικό, μέσα στην παραδοξότητα και τη μοναδικότητά του, όσο και το θέαμα ενός ζωηρόχρωμου λουλουδιού στη μέση της ερήμου. Γιατί τόσο για τους ερμηνευτές όσο και για τους θεατές η παράσταση άστραψε με όλα τα πιθανά χρώματα: σαν επιβάτες που μόλις προσεδαφιστήκαμε σε αφιλόξενο πλανήτη, ξαφνικά, απρόσμενα, λυτρωτικά, δονηθήκαμε με την ομορφιά αυτών των ανθρώπων. Η τέχνη θεραπαινίδα και για εμάς και για αυτούς.
Πρόκειται για τη δεύτερη χρονιά που πραγματοποιείται η εν λόγω δράση, με την υποστήριξη και πάλι της ΜΚΟ «Τεχνοδρομώ», που λειτουργεί από το 2012. Πέρυσι, η ομάδα των οροθετικών κρατουμένων είχε παρουσιάσει το συγκλονιστικό, αποκαλυψιακών σχεδόν διαστάσεων «Κ» του Τσιμάρα Τζανάτου, ένα κείμενο που προέκυψε από τη σύνθεση των μαρτυριών των κρατουμένων, που μίλησαν για τις ζωές τους και την οροθετικότητά τους. Τοξικομανείς στο σύνολό τους, οι κρατούμενοι της πτέρυγας οροθετικών (που ξεκίνησε να λειτουργεί το περασμένο φθινόπωρο) έχουν να αντιμετωπίσουν τον εφιάλτη της εξάρτησης. Αλλά και τον ακόμα μεγαλύτερο εφιάλτη της ζωής έξω από τη φυλακή: χωρίς στήριξη από οικογενειακό και φιλικό πλαίσιο, χωρίς ανθρώπους να τους περιμένουν μετά την αποφυλάκισή τους, πρέπει να αντλήσουν δύναμη από αλλού. Από τη θεραπεία τους. Από το θέατρο. Από τα παιδιά της ΜΚΟ "Θετική Φωνή" που τους επισκέπτονται μια φορά την εβδομάδα και τους παρέχουν συμβουλές και υποστήριξη.
Στον αντίποδα του κλειστοφοβικού χώρου, η χαμογελαστή κοινωνική λειτουργός Ελευθερία ακτινοβολεί με περηφάνια για το εγχείρημα, για την ύπαρξη και την πορεία της ομάδας, για το γεγονός ότι θα γίνουμε όλοι κοινωνοί αυτής της προσπάθειας. Άλλωστε, όπως εξηγεί, «ο κόσμος απέξω που έρχεται να δει την παράσταση φέρνει στους κρατουμένους τον αέρα του μη ιδρύματος». Η ψυχή του εγχειρήματος όμως είναι η σκηνοθέτρια Άννα Χατζηχρήστου. Όπως επισημαίνει η ίδια, όταν κάνεις θέατρο σε αυτό τη χώρο, με αυτούς τους ανθρώπους και τις εν λόγω συνθήκες, πρέπει να βγάλεις από το μυαλό σου την έννοια του συμβατικού θεάτρου. «Είναι γοητευτικό όταν δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις», εξομολογείται. Ήταν οι ίδιοι οι κρατούμενοι που διάλεξαν το έργο που θα δούμε, μια επιλογή μάλλον αναπάντεχη: το «Βασιλικό Κυνήγι του Ήλιου» του Πίτερ Σάφερ, γνωστότερος στα καθ’ ημάς από το «Έκβους». Όπως λέει η Άννα Χατζηχρήστου, «διαβάσαμε δυο έργα στην αρχή. Ήταν η τελευταία σκηνή του έργου του Σάφερ που κέρδισε τα παιδιά. Συγκεκριμένα, κάποιος είπε ‘το έργο τα σπάει’! Είναι η σκηνή που ο Ισπανός κατακτητής, ο Πιθάρο, αποφασίζει να σκοτώσει το μοναδικό πλάσμα που αγάπησε, τον αρχηγό των Ίνκας, Αταουάλπα, προκειμένου να γίνει θρύλος. Είναι ένα έργο που μιλάει για ελευθερία, αξιοπρέπεια, για λόγο τιμής που δίνεται και δεν κρατιέται. Όλα αυτά ‘μίλησαν’ στα παιδιά της ομάδας».
Η σκηνοθέτρια Άννα Χατζηχρήστου με έναν από τους ερμηνευτές
Όταν ξεκίνησαν οι αναγνώσεις, τα παιδιά που συμμετείχαν ήταν εικοσιπέντε. Αυτοί που συμμετέχουν στη σημερινή παράσταση είναι δέκα. «Υπάρχει μια ευελιξία», εξηγεί η σκηνοθέτρια. Δεν είναι όπως με μια συμβατική θεατρική παράσταση, όπου έχεις να κάνεις με συγκεκριμένη σύνθεση ηθοποιών, με συγκεκριμένο ωράριο πρόβας. Εδώ, υπάρχει η ανάγκη συνεχούς προσαρμοστικότητας. Μόνο δύο από τους κρατουμένους που παίζουν στη φετινή παράσταση συμμετείχαν και στην περυσινή. Κρατούμενοι έρχονται και αποφυλακίζονται συνεχώς, άλλοι αντιμετωπίζουν προβλήματα υγείας, υπάρχει μια συνεχής ανανέωση της σύνθεσης. Οι περισσότεροι είναι μεταξύ 30 και 40 ετών, και είναι στη φλυακή για μικροκλοπές ή ληστείες ή για κατοχή ναρκωτικών. Η τελευταία αντικατάσταση έγινε μόλις δύο μέρες πριν από την παράσταση, όταν ένα από τα παιδιά, ο Παύλος, εμφάνισε ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας.
Η παράσταση πραγματοποιείται στον μάλλον άβολο χώρο του φυσιοθεραπευτηρίου, ο μόνος χώρος των εγκαταστάσεων, όπως μου εξηγούν, που είναι διαθέσιμος για εκδηλώσεις. Βαμμένος μαύρος για την παράσταση, φωτισμένος με ποικίλα χρώματα και με τους κρατουμένους να μας υποδέχονται, ακίνητοι και στητοί σαν αγάλματα, μέσα στα κοστούμια εποχής τους, ενώ τακτοποιούμαστε στις θέσεις μας. Η Άννα Χατζηχρήστου δίνει το παθιασμένο έναυσμα: η παράσταση είναι αφιερωμένη στον Παύλο, που αποχώρησε εσπευσμένα από την ομάδα προκειμένου να νοσηλευτεί. Εκ μέρους της ομάδας, δηλώνει πως «είμαστε ευτυχείς γιατί είχαμε πολλές αποφυλακίσεις. Η τελευταία έγινε την Τρίτη το απόγευμα». Οι αποφυλακίσεις συνεπάγονται και συνεχείς αντικαταστάσεις,που - εύλογα - δυσκολεύουν τις πρόβες. Είναι όμως καλοδεχούμενες. Ακόμα κι αν, για τα παιδιά της ομάδας, σημαίνει ότι χάνουν τους συμπρωταγωνιστές τους και - βέβαια - τους φίλους και συνοδοιπόρους τους σε αυτή την περιπέτεια.
Η παράσταση ξεκινά. Μερικοί από τους ερμηνευτές είναι Έλληνες, άλλοι αλλοδαποί από το Ιράν ή το Μαρόκο. Ορισμένοι είναι πιο φανερά καταβεβλημένοι από άλλους. Όταν έρχεται όμως η ώρα της ατάκας, ακόμα κι αν αυτή προσωρινά ξεχνιέται και παρεμβαίνει ο υποβολέας, είναι εκεί. Παρόντες. Υφαίνουν ομορφιά με τις ελάχιστες διαθέσιμες συνθήκες. Σαν να υπονοούν ότι μπορείς πάντα να τη γεννήσεις, ακόμα και σε μια μικροσκοπική γωνίτσα του σύμπαντος. Και να τη μεταδώσεις και στους άλλους. Η αντιπαράθεση Ισπανών και Ίνκας που πραγματεύεται το έργο μεταστοιχειώνεται σε μια κατάφαση ζωής. Όταν πρέπει να ερμηνεύσουν ζωντανεύουν εκ νέου, βγαίνουν από την απάθεια ή την ενδοστρέφεια. Είναι μια ηλεκτροφόρα διαδικασία. Ο χώρος φωτίζεται από τα πρόσωπά τους. Η προσυγκινησιακή φόρτιση τροφοδοτεί το δικό τους κυνήγι του ήλιου. Στο τέλος τον τσακώνουν – κρύβεται πίσω από τις εκφράσεις τους.
Βγαίνοντας από τις φυλακές, νιώθεις την ένοχη ανακούφιση του συμβατικού αστού: ελευθερία. Όταν βρίσκεσαι εντός ενός χώρου εγκλεισμού, πάντα φωλιάζει κάπου στο μυαλό σου η παράλογη σκέψη πως ίσως να μην καταφέρεις να ξαναβγείς. Όταν σφαλίζει η πόρτα πίσω σου, καταλαγιάζει αυτή η σκέψη. Αλλά ξέρεις πως άφησες κιόλας πίσω σου έναν ολάνθιστο κήπο, κάπου, μέσα σε αυτό το τεράστιο κουβούκλιο. Η μέρα ανήκει στον Σταύρο, τον Πάνο, τον Άρη, τον Βασίλη, τον Κώστα, τον Παύλο, τον Χόρχε, τον Φάνη, τον Άιμο, τον Ιμάντ. Τους ευχαριστώ για αυτό το βασιλικό κυνήγι.
11°
